Andreas Malm: ‘We zullen te maken krijgen met forse tegenstand’

Mensen vluchten voor overstromingen in Bihar, India, 14 februari 2010.
De Zweedse activist Andreas Malm is auteur van het boek Fossil Capital, waarin hij schrijft over hoe fossiele brandstoffen zorgen voor opwarming van de aarde. Hij was aanwezig bij de protestactie van Code Rood tegen gaswinning in Groningen. John Sinha sprak hem daar en vroeg welke stappen nodig zijn om klimaatverandering te stoppen.
17 oktober 2018

Door het extreme weer van afgelopen jaar zien miljoenen mensen dat ze geconfronteerd zullen worden met klimaatverandering. Hoe moeten socialisten hierop inspelen?

Gevoelens van angst en bezorgdheid nemen toe, maar dat zorgt niet automatisch dat mensen in beweging komen. Angst kan ook voor verwarring zorgen en mensen passief of kortzichtig maken. Dit wordt bevestigd door de vele onderzoeken die zijn gedaan naar de psychologische effecten van klimaatverandering.

Maar de emotie die mensen wel in beweging brengt is woede. Op emotioneel niveau hebben socialisten dus de taak om deze angst om te zetten in boosheid en woede over het klimaat. De woede over de gevolgen van klimaatverandering en de veroorzakers ervan is helemaal terecht.

Hoe zie je de relatie tussen de klimaatbeweging en de werkende klasse?

Als de werkende klasse klimaatverandering volledig serieus zou nemen, dan is er geen grens aan wat er bereikt kan worden. Maar het niveau van klassenstrijd in het Westen is op een historisch laag niveau. Erger nog, in landen zoals Zweden groeit zelfs de steun van de werkende klasse voor extreem-rechtse en fascistische partijen. Dit kan ertoe leiden dat klimaatproblematiek steeds meer zal worden ontkend. Dat is geen goede situatie voor de klimaatbeweging. In dergelijke omstandigheden is het onvermijdelijk dat klimaatactivisten zich gaan gedragen als substituut voor de klasse of een zogeheten voorhoede gaan vormen.

Maar als we de strijd voor klimaatrechtvaardigheid willen winnen, kan die situatie niet eeuwig voortduren. We moeten ook erkennen dat directe actie op zichzelf niet voldoende is, omdat we de kwestie van staatsmacht volledig onder ogen moeten zien. Daarom moeten we de politieke arena betreden samen met partijen die onze doelen steunen en onze invloed daar uitoefenen.

In het geval van Standing Rock (reservaat in de Verenigde Staten, red.) deden klimaatactivisten een heel succesvolle bezetting om de plannen voor de Keystone-pijpleiding (die teerzandolie vervoert) te stoppen. Maar toen Trump werd verkozen is die overwinning snel ongedaan gemaakt.

Hoe zie je de rol van de vakbonden hierin?

Net als binnen de werkende klasse is er ook binnen de vakbonden veel ongelijkmatigheid op dit punt en dit varieert ook nog per land. We moeten allianties smeden met mensen binnen de bonden die de acties rondom klimaatverandering steunen. En vakbonden die klimaatverandering niet serieus nemen, moeten we onder druk zetten om hun beleid te veranderen door eisen voor een rechtvaardige klimaattransitie en klimaatbanen te stellen.

Denk je dat klimaatverandering de maatschappelijke verdeeldheid zal vergroten?

Ja, klimaatverandering kan worden gezien als het vernietigen van de natuurlijke rijkdommen waar we allemaal van afhankelijk zijn. Het zal huidige conflicten verscherpen. We kunnen het probleem van klimaatverandering bijvoorbeeld niet scheiden van het conflict in Syrië. Noch kunnen we factoren negeren die leiden tot de toenemende aantallen vluchtelingen uit Afrika die proberen te ontkomen aan droogte en armoede, en doen alsof er geen verband is met klimaatverandering.

In je boek Fossil Capital heb je kritiek geuit op de term Antropoceen, het idee dat de opkomst van de mens een nieuwe fase in de geschiedenis van de natuurlijke wereld heeft ingeluid. Kun je daar meer over vertellen?

Dat debat wordt al jaren gevoerd. Er is geen twijfel dat menselijke activiteiten permanente schade van het ecosysteem op aarde veroorzaken. Maar veel voorstanders van het Antropoceen suggereren dat deze verandering door de mensheid is veroorzaakt. Dus de controverse ontstaat over wie er verantwoordelijkheid moet nemen voor dit nieuwe geologische tijdperk. Is dat de mensheid of de maatschappij?

De mensheid is anders dan alle andere soorten die ooit leefden. Menselijke activiteiten worden gestructureerd door de klassenmaatschappij en dit kan niet worden vergeleken met dierkunde. Dus er zijn alternatieve termen gesuggereerd voor het Antropoceen, zoals ‘kapitoloceen’.

Is het noodzakelijk om het kapitalisme omver te werpen om het gebruik van fossiele brandstoffen te stoppen en de destabilisatie van het klimaat een halt toe te roepen?

Het simpele antwoord is nee. We proberen al tweehonderd jaar om het kapitalisme omver te werpen en de tijd die we nog hebben om een klimaatcatastrofe te voorkomen is beperkt.

We moeten het probleem van klimaatverandering op een directe en concrete manier aanpakken. Het staat buiten kijf dat we alleen door drastisch te interveniëren in de economie de emissie van CO2 jaarlijks met vijf procent of meer kunnen terugdringen. En dat is wel wat nodig is om een klimaatcrisis te voorkomen.

Natuurlijk zullen we moeten breken met het neoliberale denken. Als we in actie komen tegen klimaatverandering, zullen we tegen grenzen aanlopen. Dit proces zal er vanzelf voor zorgen dat mensen vragen zullen stellen over het soort systeem waarin we leven, want we zullen te maken krijgen met forse tegenstand vanuit de heersende klasse.