ANC wisselt – van leiding, maar ook van koers?
Zuid-Afrika is na de val van de apartheid en het aan de regering komen van het ANC steeds duidelijker een neoliberale koers gaan volgen. Thabo Mbeki is hiervan een gangmaker geweest. Deze koers betekende ruim baan voor mulitinationale bedrijven, het stimuleren van economische groei door maximale marktwerking en dergelijke. Een kleine elite – witte en nu ook steeds meer zwarte kapitalisten – profiteerde. De grote meerderheid bleef arm.
Daartegen groeide protest. In juni van dit jaar vond er een wekenlange felle staking van de openbare diensten plaats. Kort geleden waren mijnwerkers in staking. En in de townships waar de straatarme zwarte bevolking veelal woont, vinden heftige demonstraties plaats: de mensen eisen dat de beloofde verbeteringen op het gebied van onder andere huisvesting en drinkwater ingelost worden.
De regering weigert serieus tegemoet te komen aan stakers en demonstranten , en stuurt de oproerpolitie af op demonstranten en stakers. Dat leidt tot bloedige taferelen die soms doen denken aan de repressie van het apartheidsbewind. Maar nu zijn niet alleen de demonstranten zwart – degenen die de oproerpolitie op hen af stuurt, zijn dat eveneens. Sterker: veel van de stakers en demonstranten behoren traditioneel tot de meest enthousiaste aanhang van het ANC. De regering zegt dus nee tegen haar eigen achterban en laat haar eigen kiezers afranselen.
Daarom zoeken delen van die achterban andere kanalen voor hun onvrede. Binnen de vakcentrale COSATU en de Communistische Partij SACP, traditioneel verbonden aan het ANC, groeit de kritiek op de regering en op Mbeki. Het is deze kritische en rebelse sfeer die Zuma het voorzitterschap van het ANC , en straks waarschijnlijk het presidentschap, bezorgt. Mensen willen eenvoudig van Mbeki af.
Zuma biedt intussen niet echt een inspirerend alternatief. Hij moest in 2005 aftreden wegens beschuldigingen van corruptie. Pas daarna ontpopte hij zich als ‘man van het volk’, hetgeen een nogal opportunistische indruk maakt. Ook is hij beschuldigd van verkrachting van een seropositieve vrouw. Hij ontkent, met de opmerking dat de vrouw vanwege haar uitdagende kleding zelf aangaf dat ze wel wilde. Die HIV-besmetting vond hij geen probleem, hij had naderhand een douche genomen. Geen progressief persoon op het vlak van seksualiteit en gelijke rechten, deze mijnheer Zuma.
Zijn houding is ook op andere terreinen helemaal niet wezenlijk links. Hij heeft zich omringd met adviseurs uit het zakenleven, en nam in zijn campagne voor het ANC-leiderschap ruim de tijd om naar Londen te vliegen en daar ondernemers gerust te stellen dat ze onder hem niets te vrezen hadden. Toch is zijn overwinning, als uitdrukking van een verschuiving naar links onder grote groepen arbeiders en armen.
De vraag wordt: laat deze beweging naar links zich inkapselen door Zuma? Of krijgen we een diepere breuk met het neoliberale beleid waarvan Mbeki maar ook Zuma uiteindelijk loyale uitvoerders proberen te zijn? Duidelijk is in ieder geval dat ook in Zuid-Afrika de tijd van de onbetwiste dominantie van dat neoliberalisme voorbij is.