America first? Trumps imperialistische project
In een persconferentie eind december gaf Trump aan geweld niet uit te sluiten om de controle over Groenland of het Panamakanaal te vergroten. Beide zijn van groot strategisch belang voor transportroutes. Groenland is bovendien rijk aan strategische grondstoffen die door de snelle opwarming van de aarde makkelijker winbaar worden. Dat de president Groenland dreigt aan te vallen, een koloniaal bezit van NAVO-lidstaat Denemarken, is een nieuwe stap in de overrompelingsstrategie van Trumps tweede termijn.
Eerder kondigde Trump aan om nieuwe importtarieven van 25 procent te willen invoeren op goederen uit buurlanden Mexico en Canada. Trump hoopt hiermee investeringen in ‘eigen’ productie te stimuleren en wil met hogere douane-inkomsten nieuwe belastingverlagingen voor de rijken compenseren. De stap is een breuk met de vrijhandelszone NAFTA die sinds 1994 van kracht is tussen de drie staten.
Waar de Verenigde Staten (VS) eerder profiteerden door open handelsgrenzen af te dwingen, hopen ze nu op basis van spierballenvertoon in een-op-een relaties het onderste uit de kan te halen. Zo zette Trump in zijn eerste termijn al een streep door slepende onderhandelingen voor vrijhandelsverdragen met Europese (TTIP) en Aziatische staten (TPP). Als dominante imperialistische mogendheid kunnen de VS veel concessies afdwingen.
Vredesstichter?
Tegelijkertijd probeert Trump zichzelf te profileren als ‘vredesstichter’. Zo kondigde de Amerikaanse secretaris van defensie, Hegseth, aan Oekraïne te willen dwingen tot grote concessies. Het land zou door Rusland bezet grondgebied moeten opgeven zonder dat het lid zou kunnen worden van de NAVO. In ruil voor de militaire steun aan het land de afgelopen jaren wil Trump beslag kunnen leggen op vijftig procent van de grondstoffen van het land. Over de hoofden van de Oekraïense bevolking zullen er nu gesprekken gevoerd worden. Met deze terugtrekkende beweging hoopt Trump op de middellange termijn zijn handen meer vrij te hebben voor de strijd met de belangrijkste imperialistische uitdager van de VS: China.
Daarnaast probeerde Trump bij zijn aantreden mooie sier te maken met een staakt-het-vuren over Gaza. Hij zou hiermee iets voor elkaar hebben gekregen dat Biden niet lukte, maar de wapenstilstand gaf Netanyahu juist de gelegenheid de aandacht te verleggen naar de kolonisering van de Westelijke Jordaanoever. Terwijl de bombardementen op Gaza niet gestopt zijn, zijn tienduizenden Palestijnen verdreven uit Jenin.
Continuïteit en verschuivingen
Naast belangrijke verschillen zijn er ook grote overeenkomsten met het buitenlandbeleid van de Democraten. Onder Barack Obama probeerden de VS immers hun bezettingslegers al meer terug te trekken uit het Midden-Oosten en zetten ze een ‘draai naar Azië’ in (lees: Zuidoost- Azië). Biden zette Trumps handelsoorlog met China voort met nieuwe tarieven op bijvoorbeeld zonnepanelen, elektrische batterijen en auto’s.
Maar Trump brak wel met de belangen van ‘groen kapitaal’, schafte direct een groot gedeelte van de miljardensubsidies af en rehabiliteerde de fossiele sector. Olie en gas zijn nog steeds goedkope energiebronnen, als je de klimaatontwrichting buiten beschouwing laat.
Waar eerst alleen extreemrechtse techmiljardairs zoals Elon Musk en Peter Thiel Trumps presidentschap steunden, is dit door zijn succes verschoven. Bedrijven zoals Amazon en Meta zijn niet alleen bang met Trumps beloofde deregulering de boot te missen, maar hebben de Amerikaanse staat ook nodig om internationaal hun belangen te verdedigen. Zo dreigt Brazilië Facebook beperkingen op te leggen als het extreemrechts nepnieuws niet tegengaat en worden techbedrijven in de EU geconfronteerd met anti-monopoliewetgeving.
Militarisering
Europese staten lijken geen antwoord te kunnen bieden op deze groeiende Amerikaanse agressie. De economische groei blijft achter, de tech-sector is onderontwikkeld en grote bedrijven kunnen zich op het wereldtoneel niet meten met hun Amerikaanse en Chinese tegenhangers. In een rapport voor de Europese Commissie schreef voormalig bankier, Mario Draghi, vorig jaar over een ‘existentiële uitdaging’ voor het Europese project. De EU zou een grootschalig industrialisatieplan nodig hebben en moet hiervoor de financiële middelen mobiliseren.
Voorlopig worden er vooral bewapenings- en bezuinigingsplannen gemaakt. Duitsland gebruikte de Russische invasie van Oekraïne om zijn militaire begroting bijna te ver- dubbelen, terwijl ook andere staten de tweeprocentsnorm van de NAVO probeerden te halen. Na een een-tweetje tussen Trump, die naar 5 procent wilde, en de nieuwe NAVO- topman Mark Rutte komt de NAVO nu met een investeringsnorm van waarschijnlijk 3,7 procent van het bruto binnenlands product.
Rutte roept op tot een ‘mentaliteit als in oorlogstijd’ en stelt: ‘Gemiddeld geven Europese landen tot een kwart van hun nationaal inkomen uit aan pensioenen, gezondheidszorg en sociale zekerheid, en wij hebben maar een klein deel van dat geld nodig om onze verdediging veel sterker te maken.’ Tien jaar geleden waren bezuinigingen nog nodig tegen de economische crisis. Nu zouden ze nodig zijn voor militarisering. Deze politiek speelt extreemrechts verder in de kaart, doordat ze drijft op afbraak van publieke voorzieningen en nationalistische oorlogsretoriek.
Gevaar
Acht jaar geleden leek Trumps verkiezing uit de lucht te komen vallen. De situatie is nu radicaal anders. De gastenlijst van de inauguratie was tekenend voor zijn agenda: naast vijf van de tien rijkste mannen op aarde werden ook internationale kopstukken van de extreemrechtse beweging uitgenodigd zoals neofascist Giorgia Meloni en vrijemarktfundamentalist Javier Milei. Extreemrechts wist zich in de VS verder op te bouwen en werkte met het Project 2025 aan een draaiboek voor wanneer Trump weer aan de macht zou komen.
De internationale opkomst van extreemrechts gaat met Trumps presidentschap een nieuwe fase in. Trump verleende gratie aan de neo-nazi’s die vier jaar geleden het Capitool bestormden en zijn adjudant Elon Musk bracht op het podium een Hitlergroet. Extreemrechts is steeds minder terughoudend in zijn omarming van het bruine gedachtegoed dat de afgelopen decennia nog verhuld moest worden door te spreken over ‘cultuur en religiekritiek’.
Beweging bouwen
Links heeft in deze context een aantal belangrijke opdrachten:
In de eerste plaats is het belangrijk om te bouwen aan een brede en zo massaal mogelijke beweging tegen extreemrechts. De ontwikkelingen in de VS geven extreemrechtse partijen en politici zoals Geert Wilders en Thierry Baudet namelijk alleen maar meer zelfvertrouwen. Het is belangrijk dat deze beweging niet losstaat van andere bewegingen, maar probeert uiteenlopende onderdrukte groepen samen te brengen. Extreemrechts is een gevaar voor ons allemaal: of je nu trans, moslim of Joods bent.
Daarnaast moeten we ons ver- zetten tegen de militarisering en oorlogsretoriek. Dit kabinet wil de komende jaren 37 miljard euro investeren in wapentuig en als het aan Trump en Rutte ligt wordt dit alleen maar meer. Deze bewapening maakt de wereld niet veiliger, maar maakt nieuwe oorlogen alleen maar waarschijnlijker. De nieuwe wapenwedloop is een logisch uitvloeisel van de dynamiek van het systeem waarin kapitalisten met elkaar concurreren om winst. Het ene machtsblok is niet progressiever dan het andere. Allen worden gedreven door dezelfde zucht naar economische en militaire dominantie.
Tot slot is het belangrijk om een pool op links op te bouwen die het verzet tegen extreemrechts en imperialisme koppelt aan het verzet tegen de bezuinigingen. Dit is niet alleen nodig voor links om zich te onderscheiden van neoliberale partijen zoals GroenLinks-PvdA en D66 – die zich proberen te profileren als alternatief voor extreemrechts – maar ook om werkende mensen mee te krijgen in het verzet tegen zondebokpolitiek en nationalisme. Het aantal stakingen nam de afgelopen jaren toe, maar deze moeten worden uitgebreid om links weer opnieuw op te bouwen.
Een belangrijke gelegenheid om dit links op te bouwen is de NAVO-top die in juni in Den Haag wordt georganiseerd. Het is de eerste top onder leiding van oud-premier Rutte en waarschijnlijk zal ook Trump aanwezig zijn. Het is belangrijk dat we dit moment gebruiken voor onderlinge discussie op links over het karakter van het imperialisme en als springplank om een anti-oorlogsbeweging te bouwen. De tegendemonstratie moet zo groot en breed mogelijk worden.