‘Alle sectoren tegelijk!’

Er broeit wat in de polder. De stagnerende loonontwikkeling, hoge werkdruk en een kabinet dat alleen geld wil uitgeven als de ultrarijken daarvan profiteren, leiden tot steeds meer onvrede. In alle delen van het onderwijs en in de zorg wisselden bezuinigingsrondes en reorganisaties elkaar af.
2 oktober 2018

Door Jeroen van der Starre

Het afgelopen seizoen staat in het teken van een toename van strijd. In het cao-traject is er in verschillende sectoren stevig gevochten voor betere arbeidsvoorwaarden. Ondanks het wijdverbreide idee dat het eens tijd wordt voor stevige loonsverhogingen houden werkgevers hun poot stijf. In abstractie zijn ze voor loonsverhogingen, maar in hun eigen bedrijf is daar toevallig net geen ruimte voor. De stijging van de cao-lonen houdt daarom nauwelijks pas met de inflatie.

De vakbondsleiding heeft op verschillende plekken geprobeerd – vaak met succes – om de acties te beperken. De acties in het basisonderwijs begonnen met een enorme landelijke 24-uursstaking. Het plan om vervolgens 48 en 72 uur in staking te gaan werd door de Algemene Onderwijsbond (AOb) geblokkeerd. In plaats daarvan kwamen er estafette-acties, een duidelijk signaal naar het kabinet dat de bond op de-escalatie inzette en zich geen zorgen hoefde te maken. Bij het streekvervoer werden de leidende vakbondsleden door vakbondsbestuurders buiten spel gezet. Ze wisten een cao-akkoord door te drukken dat nauwelijks beter was dan het eerdere bod dat door vakbondsleden was afgewezen.

Werkgevers en kabinet zijn zich maar al te zeer bewust van de zwakke houding van de vakbondstop. Maar ze weten ook dat de onvrede stijgt. Hun inzet is daarom om de opkomende acties te demoraliseren. Een recent voorbeeld hiervan zien we bij de Universitair Medisch Centra (UMC’s), hier weigeren de werkgevers zelfs maar te onderhandelen met de vakbonden.

Allemaal tegelijk

De acties laten met andere woorden zien dat er meer nodig is om een doorbraak te forceren. Dat sentiment klonk bijvoorbeeld tijdens de pensioendemonstratie in Amsterdam in september, waar de spreker namens de Metaal opriep om de acties te bundelen. ‘Alle sectoren tegelijk!’ was het motto.

Dit sentiment zien we ook in het initiatief van Jan van de Ven en Thijs Roovers, de oprichters van PO in Actie, om een landelijke staking van de hele publieke sector te houden. Dat plan werd snel afgezwakt. Maar de dreiging van een massastaking blijft impliciet aanwezig in de actie-oproep: ‘zonder ons gaat dit land op zwart.’ En zo is het.

Bovendien lijkt 2 oktober een bredere samenkomst te gaan worden, dan alleen van werkers in de publieke sector. Studenten en metaalarbeiders hebben ook aangekondigd aanwezig te zullen zijn.

Politiek

Op het politieke niveau zien we een totaal gebrek aan visie op links. Hoewel de onvrede over het kabinetsbeleid groot is weet links er nauwelijks van te profiteren. Groenlinks heeft het kabinet vast aangeboden om te helpen hun beleid door te drukken als ze na de Provinciale Statenverkiezingen hun meerderheid in de Senaat mocht verliezen.

In een wat wanhopig aandoende poging om meer steun te genereren heeft de SP zichzelf nu tot ‘beweging’ uitgeroepen. Maar de campagne ‘voor rechtvaardigheid’ lijkt niet veel meer dan een verkiezingscampagne in de aanloop naar de PS-verkiezingen. Het lijkt vooral op een herhaling van de campagne voor een Nationaal Zorgfonds. Dat was in feite ook een campagnestunt die een wat bredere uitstraling moest hebben. Zoals Albert Einstein ooit zou hebben gezegd: ‘waanzin is keer op keer hetzelfde proberen en een andere uitkomst verwachten.’

Impasse doorbreken

Om verandering af te dwingen moeten we daarom vertrouwen op eigen kracht. We zien een voorzichtige heropleving van de arbeidersbeweging die zich niet zelden van onderop organiseert. Het voorbeeld van PO in Actie – dat via Facebook werd georganiseerd – vond navolging in andere delen van het onderwijs en bij de UMC’s. Deze zelforganisatie van werkenden is een enorm belangrijke ontwikkeling.

De vraag is echter hoe deze opbloei van strijd en zelforganisatie zich kan vertalen in een effectieve beweging die verandering kan afdwingen. De initiatiefnemers van PO in Actie besloten een eigen vakbond op te richten toen bleek dat de AOb hen tegenwerkte. Deze had echter geen eigen stakingskas, waardoor de afhankelijkheid van de AOb in stand bleef en de het nieuwe initiatief in een impasse terecht kwam.

Het afgelopen jaar brak in de VS een heuse stakingsgolf van leerkrachten in het basisonderwijs uit. Ook zij organiseerden zich via Facebook. Het verschil – en de reden waarom zij succesvoller waren dan hun Nederlandse collega’s – is dat de Amerikaanse leerkrachten hun vakbonden wisten terug te veroveren van de conservatieve bureaucraten.

Voor het komende seizoen heeft de FNV een looneis van 5 procent gesteld. Dat is de hoogste looneis in 30 jaar en werd afgedwongen door actieve vakbondsleden in verschillende sectoren die vonden dat het aanvankelijke voorstel van 4 procent nog te laag was.

Maar alleen meer eisen zal niet voldoende zijn. We kunnen niet verwachten dat we met hetzelfde soort cao-acties een ander effect gaan sorteren.

Om te kunnen winnen hebben we offensieve actietrajecten nodig, bundeling van de verschillende acties in een gezamenlijke beweging én een strategie om onze vakorganisaties te democratiseren en te heroveren.