Achter virus schuilt monsterlijke industrie

De Mexicaanse varkensgriep lijkt langzaam onder controle te komen, maar nog altijd zaait het virus wereldwijde paniek. In The Guardian schreef Mike Davis, Amerikaanse socialist en auteur van een boek over de vogelgriep, een artikel waarvan dit een verkorte versie is.
2 mei 2009

Varkensgriep
De Mexicaanse varkensgriep, een genetische mengsel dat waarschijnlijk werd geboren in een berg uitwerpselen in een industriële varkensstal, geeft de hele wereld verhoging. Ze vormt een bedreiging waarvan we de proporties nog niet kennen. Het virus lijkt minder dodelijk dan Sars in 2003, maar zou wel eens duurzamer kunnen zijn. Een van de eerste slachtoffers was het geruststellende vertrouwen dat pandemieën onder controle kunnen worden gehouden door de snelle reacties van medische bureaucraten, onafhankelijk van de kwaliteit van de lokale gezondheidszorg.

Sinds de eerste slachtoffers van de vogelgriep in Hong Kong in 1997 heeft de Wereld Gezondheids Organisatie (WHO) met steun van de meeste nationale gezondheidsinstanties een strategie gepropageerd die erop gericht is om een pandemisch virus binnen een kleine straal rond het gebied van uitbraak te identificeren, en vervolgens de bevolking te beschermen met medicijnen en (waar mogelijk) vaccinatie.

Een leger sceptici heeft deze benadering bekritiseerd. Bacteriën vliegen vandaag de dag sneller de wereld over dan WHO-ambtenaren kunnen reageren op de oorspronkelijke besmetting. Ze wezen ook op de onderontwikkelde, vaak niet bestaande controle op de interactie tussen menselijke en dierlijke ziektes. Maar de mythologie van de snelle, preventieve (en goedkope) interventie tegen de vogelgriep is van onschatbare waarde geweest voor de rijke landen. Zij werpen liever hun eigen biologische Maginotlinie op dan dat ze de hulp aan overzeese epidemische frontlinies drastisch zouden verhogen. En ze was net zo gunstig voor de farmaceutische industrie, die zich met hand en tand verzet tegen de wereldwijde roep om de productie van generieke medicijnen door publieke instanties.

De varkensgriep laat zien dat de WHO-versie van pandemische waakzaamheid, zonder grote investeringen in toezicht, wetenschappelijke infrastructuur, basale publieke gezondheidszorg, en wereldwijde toegang tot levensreddende medicijnen, net zo’n veilige vorm van risicobeheersing is als de securities van Madoff.

Mike DavisDe paradox van de paniek over de varkensgriep is dat hoewel de uitbraak zelf volledig onverwacht kwam, ze wel degelijk accuraat voorspeld werd. Zes jaar geleden plaatste Science een groot artikel met bewijs dat ‘de Noord-Amerikaanse varkensgriep na jaren van stabiliteit een sprong heeft gemaakt op een evolutionaire sneltrein’.Sinds de identificatie ten tijde van de Grote Depressie is varkensgriep H1N1 nauwelijks veranderd. Maar in 1998 stierf een groot aantal varkens op een boerderij in North Carolina aan een hoogst besmettelijke variant, en sindsdien verscheen vrijwel jaarlijks een nieuwe, sterkere versie. Onderzoekers van Science waarschuwden dat een van deze hybriden zich zou kunnen ontwikkelen tot een menselijke griep, en riepen op tot de instelling van een officieel toezichtstelsel voor varkensgriep.

Maar waardoor werd deze versnelling in de evolutie van varkensgriep veroorzaakt? Virologen hebben lange tijd geloofd dat de intensieve veehouderij van Zuid-China de belangrijkste motor was voor griepmutatie. Maar de industrialisatie van de veeproductie heeft China’s natuurlijke monopolie op griepevolutie gebroken.In 1965 waren er 53 miljoen Amerikaanse beren (mannetjesvarkens) op meer dan een miljoen boerderijen. Vandaag zijn 65 miljoen beren verdeeld over 65 duizend locaties. Traditionele varkensstallen zijn veranderd in een hel van uitwerpselen, waarin tienduizenden dieren met verzwakte immuunsystemen stikken in de hitte en mest terwijl ze op topsnelheid virussen uitwisselen met hun medegevangenen.

Vorig jaar gaf een commissie in opdracht van het Pew Research Center een rapport uit over ‘industriële veeproductie’. Dat rapport benadrukte het acute gevaar dat ‘de continue rotatie van virussen … in grote kuddes de mogelijkheden [zal] vergroten voor de generatie van een nieuw virus via mutatie of recombinante gebeurtenissen die kunnen resulteren in efficiëntere overdracht van mens tot mens.’ De commissie waarschuwde ook dat het overvloedig gebruik van antibiotica in zwijnenfabrieken de groei van resistente virussen ondersteunde.

Om deze nieuwe pathogene ecologie te genezen is een confrontatie nodig met de monsterlijke macht van veeconglomeraten zoals Smithfield Farms (varkens- en rundvlees) en Tyson (kip). De commissie vermeldde systematische obstructie van haar onderzoek door bedrijven, onder andere door openlijke dreigementen om de financiering van andere gezamenlijke onderzoeken stop te zetten.

Dit is een geglobaliseerde industrie met geglobaliseerde politieke steun. Zoals de kippengigant Charoen Pokphand uit Bangkok in staat was om onderzoek naar zijn rol in de verspreiding van vogelgriep te blokkeren, zo zal het forensisch onderzoek naar de varkensgriep zijn hoofd stoten tegen de stenen muur van de varkensindustrie. Maar dat wil niet zeggen dat het rokende geweer niet zal worden gevonden. Nu al gaan er geruchten rond in de Mexicaanse pers over een epicentrum van de groep rond een grote onderaannemer van Smithfield in Veracruz.

Maar er zijn grotere problemen in het spel: het falen van de WHO-strategie voor pandemieën, de verdere afbraak van de publieke gezondheidszorg, de wurggreep van de farmaceutische industrie over levensreddende medicijnen, en de wereldwijde catastrofe van geïndustrialiseerde en ecologisch ongeremde veeproductie.