Aanklacht tegen monsterlijke schoonheidsidealen
We volgen de gewezen tv-ster Elisabeth Sparkle, weergaloos gespeeld door Demi Moore. Elisabeth presenteert een aerobicsshow en is net vijftig jaar oud geworden. Bij wijze van een wrang verjaardagscadeau zet tv-bons Harvey (Dennis Quaid) – een overduidelijke verwijzing naar de beruchte verkrachter annex filmproducent Harvey Weinstein – Elisabeth daarom bij het grofvuil. Ze is niet mooi en fris genoeg meer, is zijn uitleg.
De werkloze en gedesillusioneerde Elisabeth neemt kort hierna toevallig kennis van het ingenieuze schoonheidsmiddel The Substance. De anonieme maker van dit mysterieuze goedje belooft een ‘jongere, mooiere, en perfectere’ versie van de gebruiker te creëren. Er schuilt echter een addertje onder het gras: het proefkonijn dient elke zeven dagen te wisselen tussen haar oudere en nieuwe, jongere gedaante.
Terwijl Elisabeth in haar eenzame luxe suite zit, besluit ze de gok te nemen. Met een lange naald injecteert ze The Substance in haar aders. Dit resulteert in een huiveringwekkende transformatie, waarbij ze met een harde klap ineenstort op de grond en een naakt figuur met grof geweld uit haar rug kruipt. Deze gedaante vertegenwoordigt Elisabeths ‘jongere versie’. Ze noemt zichzelf Sue (Margaret Qualley).
Prompt na haar geboorte begint Sue het leven te leiden waarnaar Elisabeth zo verlangt. Ze solliciteert op Elisabeths eerdere baan als primetime aerobicsinstructeur bij hetzelfde tv-programma en wordt gelijk aangenomen. In een mum van tijd groeit ze uit tot superster: billboards waarop Elisabeth ooit prijkte, tonen nu Sue’s naam en lichaam.
Terwijl Sue geniet van haar faam, negeert ze al gauw de spelregels van The Substance. We zien hoe ze het lichaam van Elisabeth verwaarloost en lak heeft aan de voornoemde zeven-dagen-regel. De gevolgen voor Elisabeth zijn zowel mentaal als fysiek gruwelijk: haar lijf sterft stukje bij beetje af en ze begint zichzelf – en haar jongere evenbeeld – nog meer te haten.
Wat volgt is een even ranzig als meeslepend audiovisueel spektakel waarin de sociale kritiek er moddervet bovenop ligt. The Substance is onvervalste horror, een genre dat Fargeat in staat stelt om de negatieve mentale en fysieke gevolgen van schoonheidsstandaarden tot in het absurde in beeld te brengen. Ze heeft hiermee een zowel persoonlijke als politieke genrefilm willen maken, één die, zoals ze het zelf zegt, schreeuwt ‘het moet afgelopen zijn met deze shit’.
Op satirische wijze bekritiseert Fargeat de idealisering van vrouwelijke jeugdigheid en het idee dat ouderdom – vooral bij vrouwen – onwenselijk en ronduit onaantrekkelijk is. Even zo genadeloos maakt ze gehakt van degenen die de macht hebben om dergelijke schoonheidsidealen aan vrouwen op te leggen: kapitaalkrachtige figuren – meestal mannen – die vrouwen zien als koopwaar met een beperkte houdbaarheidsdatum.
Het is knap hoe de regisseur daarbij zogenaamd perfecte lichaamskenmerken als een volslank postuur en een symmetrisch gezicht zo klinisch in beeld brengt, dat het streven ernaar vooral weerzin opwekt. Als kijker wil je Elisabeth daarom zowat toeschreeuwen om haar eigen lichaam te omarmen en alle verwoestende middeltjes in de prullenbak te gooien.
Een horrorfilm als The Substance zal niet voor iedereen zijn weggelegd. Het geweld dat Elisabeth haar eigen lichaam aandoet is niet alleen zeer confronterend, maar bij tijd en wijle zo goor dat je soms je gezicht wel móet afwenden. In dat laatste zit misschien ook wel de charme: wie de film in de bioscoop ziet, zal heerlijk met de rest van het publiek kunnen meegruwelen.