Ilham Moussaid: een trotse spreekbuis van de onderdrukten

De kandidatuur van de activiste Ilham Moussaid voor de Nieuwe Antikapitalistische Partij (NPA) zorgde voor veel opschudding in Frankrijk omdat zij er voor koos de hoofddoek te dragen. Zij sprak uitgebreid met Jim Wolfreys over de strijd tegen islamofobie en kapitalisme, de situatie in de banlieues en de reacties van gevestigd links. ‘Wat de hoofddoek aangaat: dat is een onderdeel van mijn identiteit, een persoonlijke aangelegenheid. Ik ben een feministische en antikapitalistische activist, net als alle andere vrouwen die actief zijn in de NPA, en ik denk dat we ons daarop moeten richten.’

27 maart 2010

Kort geleden werd Nadine Morano, lid van de rechtse regering van François Fillon, gevraagd of ze vond dat de islam en de Franse Republiek verenigbaar met elkaar zijn. ‘Wat ik wil van een jonge moslim’, antwoordde ze, ‘ is dat hij, als hij Frans is, houdt van dit land, dat hij een baan vindt, dat hij geen straattaal bezigt, en dat hij zijn pet niet achterstevoren op z’n hoofd zet’. Wat men hier ook van mag denken, Morano deelde tenminste consequent de obsessie van de Franse politieke elite met de hoofddoeken van moslims.

Het thema van de hoofdbedekking liep als een rode draad door het hoogoplopende debat over nationale identiteit dat de regering de laatste paar maanden heeft aangezwengeld. President Sarkozy claimde dat de boerka een aanfluiting is voor de mensenrechten en stelde maatregelen in het werk om te voorkomen dat het geringe aantal vrouwen dat de boerka en de nikab draagt, deze zouden afdoen in openbare gelegenheden als scholen en postkantoren. De maatregel kwam na een wet die het dragen van de hoofddoek verbiedt in scholen. Frédéric Lefebvre, de woordvoerder van Sarkozy’s partij Unie voor een Volksbeweging (UMP), vergeleek de boerka kortgeleden met een ‘Mickey Mouse-masker’.

Nieuwe commotie

De afgelopen maanden is er nieuwe commotie ontstaan, dit keer over de beslissing van een afdeling uit Vaucluse van de NPA om Ilham Moussaid kandidaat te laten staan in de komende lokale verkiezingen. Zij draagt een hoofddoek. ‘NPA heeft kandidaat met hoofddoek’, aldus een kop in de krant Le Figaro. Terwijl de leiders van alle politieke partijen in de rij staan om de kandidaatstelling te veroordelen, vroeg ik Ilham of ze kon uitleggen waar alle heisa in de media vandaan kwam.

‘Ik was zeer verbaasd dat er zoveel media-aandacht is voor mijn kandidatuur. Wat ik heb gezien en gehoord op de TV is dat de NPA bij de volkswijken (de buitenwijken en banlieus) in het gevlei tracht te komen en dat het een linkse islamitische partij is. Ik vind het schokkend dat de politici zich niet realiseren dat het misschien wel eens andersom kan zijn: dat de mensen uit deze wijken geïnteresseerd zijn in de NPA. Het verbaast me dat ze er geen moment over hebben nagedacht dat wij misschien wel bezorgd zijn over onze levens, dat we ons eigen politieke bewustzijn hebben, en dat we willen meedoen. In plaats daarvan zeggen ze stuk voor stuk: Het is Besancenot die hen gebruikt en betaalt.’ [Olivier Besancenot is woordvoerder van de NPA– red.]

‘De reactie uit de media komt er dus op neer dat men verbaasd is dat wij politiek geëngageerd zijn. Mensen in de volkswijken zijn niet zo geïnteresseerd in politiek; ze zijn teleurgesteld in politici. We zien politici alleen in verkiezingstijd. Dan komen ze hier en proberen ze ons af te kopen. Dat is waarom de mensen gedepolitiseerd zijn. Dat is waarom de mensen hier niet betrokken zijn bij de politiek.’

‘De tweede reden is dat het hier gaat om een vrouw met een hoofddoek, een moslima, die politiek actief is. Dat verbaast hen uitermate, want ze denken dat wij niet in staat zijn om politiek actief te worden. Maar de opschudding die is ontstaan heeft ook te maken met de islamofobe stemming in Frankrijk op dit moment. Daarmee bedoel ik dat er hier een debat gaande is over de nationale identiteit, over de uitsluiting van illegalen, over de boerka, en dat wij de indruk krijgen dat al deze thema’s gericht zijn tegen de moslims. Als dit allemaal zou draaien om een vrouw die een kruis zou dragen of over iemand met een keppeltje, dan zou er niet zo’n opschudding over ontstaan zijn. Niemand reageert gechoqueerd als politici kruizen dragen en openlijk verkondigen dat ze christelijk zijn. Maar nu zijn kennelijk veel mensen gechoqueerd, ook al zijn er vier miljoen moslims in Frankrijk.’

Gevestigd links

Een van de meest teleurstellende aspecten van de controverse over de kandidatuur van Ilham is de houding van gevestigd links, in het bijzonder van de Socialistische Partij (PS). Eén socialistische afgevaardigde, Aurélie Filippetti, beweerde dat NPA-woordvoerder Besancenot opnieuw Marx zou moeten lezen. ‘Religie is opium voor het volk’, beweerde ze, zich richtend tot de NPA. ‘Misschien moeten ze eraan herinnerd worden dat de arbeiders van Frankrijk niet zitten te wachten op iemand die ze vertelt dat ze de Koran of de Bijbel moeten lezen of wat dan ook.’

De partijleider van de PS, Martine Aubry, mengde zich eveneens in het debat. Ilham: ‘Martine Aubry beweerde dat zij, in de naam van het secularisme, nooit een vrouw met een hoofddoek kandidaat zou laten staan in de verkiezingen. Maar we ontdekten onlangs dat er al een vrouw met een hoofddoek op de verkiezingslijst van de PS staat. Ik geloof niet dat Aubry daar weet van heeft. Van de 22 regio’s in Frankrijk zijn er twintig waar de PS de leiding heeft. Deze regio’s financieren private katholieke scholen. Dus als Martine Aubry praat over secularisme, dan is ze niet consequent door geld te geven aan deze scholen. Als mijn kandidatuur godsdienstig zou zijn, dan zou er een wet zijn om mensen die religieuze symbolen dragen uit te sluiten. Dat is niet het geval. Mijn kandidatuur is seculier en in overeenstemming met de wet.’

Nog teleurstellender is dat de houding van Aubry ook terug te zien was bij Jean-Luc Mélenchon, een prominente figuur in de vele campagnes in de antikapitalistische beweging. Hij verliet meer dan een jaar geleden de PS om een nieuw, radicaal alternatief op te bouwen: de Linkse Partij. ‘Jean-Luc Mélenchon beweerde dat mijn kandidatuur niet de meerderheid vertegenwoordigt’, zegt Ilham. ‘Ik zeg tegen hem dat ik een antikapitalistische activist ben. Ik ben een feminist, een secularist en een ecoloog, dus volgens mij ben ik in staat om de waarden van de NPA en de meerderheid van de activisten in de NPA te vertegenwoordigen, want ik deel die waarden met hen. We moeten niet focussen op wat ons verdeelt – we moeten ons richten op het politieke project dat ik uitdraag. De activisten binnen de NPA zeggen dat ik hen kan vertegenwoordigen, dus als Mélenchon zegt dat ik de meerderheid van de bevolking niet kan representeren, dan heeft hij ongelijk. In mijn voordrachten verdedig ik antikapitalistische en feministische ideeën, de waarden en de basisprincipes van de NPA.’

Feminisme

Eén van de argumenten die tegen Ilham wordt gebruikt is dat de hoofddoek een belediging zou zijn voor vrouwen en niet te rijmen valt met een feministische overtuiging. ‘Deze feministen zeggen dat de hoofddoek een symbool is van onderdrukking of onderwerping. Wat mij betreft: ik ben niet geneigd me te onderwerpen. Het is een persoonlijke keuze. Ik ben een feminist. Ik vecht voor de rechten van vrouwen, zij aan zij met vrouwelijke kameraden. Ik vecht voor gelijkheid tussen man en vrouw. Ik vecht voor het recht op abortus en anticonceptie. Het klopt dat veel vrouwen de hoofddoek zien als een symbool van onderdrukking, maar ze vergeten helaas dat er vrouwen zijn die de doek uit eigen vrije wil dragen. Er is natuurlijk een aantal vrouwen dat gedwongen is de hoofddoek te dragen, dat zal ik niet ontkennen, en ik zal ook voor deze vrouwen vechten. Maar je kan niet zeggen dat alle vrouwen die zelf gekozen hebben een hoofddoek te dragen, nederig zijn. Het is gewoon niet waar.’

‘Als het gaat om een persoonlijke keuze, dan kan je niet zeggen dat iemand onderdrukt is, zoals deze feministen redeneren. Persoonlijk betekent feminist-zijn voor mij dat ik het recht verdedig van vrouwen om hun eigen leven te leiden. Ik heb controle over mijn eigen leven en ik heb deze keuze zelf gemaakt. Deze feministen tonen geen respect voor mijn keuze omdat ze zelf een andere keuze gemaakt hebben. Tegen hen zeg ik: er is meer dan één manier om feminist te zijn; er is gewoon niet één manier om vrouw te zijn. We kunnen niet allemaal hetzelfde zijn. We moeten ons concentreren op wat ons verenigt, op het gevecht voor gelijkheid tussen mannen en vrouwen, in plaats van te beweren dat we allemaal hetzelfde moeten dragen. Of dat je als feminist geen hoofddoek kan dragen. Volgens mij is dat een gebrek aan respect. Ik voel me niet vertegenwoordigd door vrouwen die zeggen dat een hoofddoek altijd uit dwang wordt gedragen. Er zijn feministen die het met me eens zijn, die inzien dat ik dezelfde gevechten voer als zij, en van hen ontvang ik steun.’

‘Een aantal organisaties heeft klachten tegen me ingediend omdat ze vinden dat mijn kandidatuur een symbool is van de scheiding tussen de seksen. Deze klacht is verworpen door de rechtbanken, maar het laat de houding van sommige organisaties zien. Ik ben erg verdrietig over die houding, maar ik heb van veel mensen steunbetuigingen ontvangen: uit heel Frankrijk, maar ook uit Europa. Deze mensen hebben door dat ik dezelfde beginselen verdedig als de NPA en ze vinden dat ik geschikt ben om hen te vertegenwoordigen. Ik krijg zelfs steun van mensen die niet eens lid zijn van de NPA. Ik reken op deze mensen en zal doorgaan onze stem te laten horen.’


Bredere partij

De NPA kwam een jaar geleden tot stand toen de Revolutionaire Communistische Liga (LCR) zichzelf ontbond om een bredere partij te gaan vormen. Het idee was om samen te gaan werken met actievoerders uit verschillende bewegingen die de laatste twintig jaar in Frankrijk zijn opgekomen. Ilham is een van deze activisten.

‘Ik ben vier jaar lang politiek geweest en de reactie van de media baart me zorgen omdat mijn politieke engagement niet teruggebracht kan worden tot een hoofddoek. Ik ben onderdeel van een organisatie die vecht tegen uitsluiting, racisme en geweld in Avignon en omstreken. We verlenen steun aan jonge mensen op school, we organiseren culturele en muzikale uitstapjes met hen. We vechten tegen uitsluiting en discriminatie in de volkswijken. Ik ben ook actief geweest in de netwerken die collectief ten strijde trokken tegen de oorlog in Irak, tegen apartheid in Palestina en tegen de genocide in Rwanda en Kosovo. Ik doe dat dus allemaal tegelijkertijd.’

In al deze bewegingen kwam ik telkens activisten van de NPA tegen en een jaar geleden besloot ik me bij hen aan te sluiten. Ik ben nu penningmeester van mijn afdeling van de NPA en de zaken lopen goed. Ik ben actief in het gevecht tegen privatisering van bijvoorbeeld universiteiten en postkantoren. In de volkswijken moeten we gebruik maken van de NPA: voor ons is het een stuk gereedschap. Voor mij is het een werktuig omdat we ermee aan het bouwen zijn. Toen de LCR werd omgevormd tot de NPA bood dat een opening in de volkswijken. Olivier Besancenot zei tegen ons: “Als jullie willen vechten tegen het kapitalisme dan zijn jullie welkom”. Hij zij niet tegen ons: “Als jullie Marxisten, Leninisten of Trotskisten zijn”. Hij had het alleen over kapitalisme, want daar zijn we allemaal tegen. Het is de bron van praktisch al onze problemen. Ik ben niet direct lid geworden, maar het is een goede ervaring gebleken. Voordat ik me aansloot had ik al wel mijn principes als het gaat om gelijkheid en een eerlijke verdeling van de rijkdom, maar in de NPA voel ik me thuis. Het is een politieke kwestie: voor mij geeft dit het beste middel in handen om onze strijd te voeren.’

‘En wat de hoofddoek aangaat: dat is een onderdeel van mijn identiteit, een persoonlijke aangelegenheid. Ik ben een feministische en antikapitalistische activist, net als alle andere vrouwen die actief zijn in de NPA, en ik denk dat we ons daarop moeten richten. We moeten ons hier niet zo druk over maken; moslims zijn nu eenmaal onderdeel van de Franse bevolking. Het is niet meer dan normaal dat ze actief worden in de politiek.’

‘In 2005 was er in heel Frankrijk een drie weken lange opstand in de banlieues, de verpauperde buitenwijken van de grote steden. Die opstand schudde het politieke establishment wakker. Een jaar later had Sarkozy, toen nog minister van Binnenlandse Zaken, het expliciet over de mogelijkheid dat de mensen die bij die opstanden betrokken waren een alliantie zouden aangaan met de studenten die vechten tegen de overheidsplannen voor de flexibilisering van de arbeidsmarkt en de versoepeling van het ontslagrecht. Om te voorkomen dat de twee groepen bij elkaar zouden komen stuurde hij de ME af op de studenten die de Sorbonne, de Universiteit van Parijs, bezet hielden.’

Bedreiging

‘Dit is een van de manieren waarop de opkomst van de NPA een bedreiging vormt voor de gevestigde macht: het vooruitzicht van een slagvaardige, antiracistische, antikapitalistische organisatie die in de banlieues wordt opgebouwd. Het opbouwen van zo’n organisatie is nooit een eenvoudige opgave geweest, en het huidige debat heeft, misschien wel onvermijdelijk, spanningen veroorzaakt binnen de NPA. Maar het is onderdeel van een proces dat cruciaal is voor de toekomst van radicaal links in Frankrijk. De reacties uit de gevestigde politiek op de kandidatuur van Ilham laat zien dat die zich eveneens hiervan bewust is.’

‘We weten dat rechts ons probeert te verdelen, om vervolgens zelf te kunnen heersen’, zegt Ilham. ‘De discussies over bijvoorbeeld de boerka en over de nationale identiteit hebben tot doel ons te verdelen. Een echt probleem is er niet: het echte probleem zit ’m in onze pensioenregelingen, huisvesting, onzekere banen en werkloosheid. Dat zijn de problemen in de volkswijken die de rechtse partijen links laten liggen. Ze doen bewust aan gettovorming. Op een bepaald ogenblik in de geschiedenis werden migranten gemarginaliseerd in getto’s. Maar als ze toegang willen krijgen tot de maatschappij, als ze willen integreren, dan krijgen ze te maken met discriminatie op de arbeidsmarkt en in de woningsector, en dan gaan ze maar weer terug naar hun getto’s en banlieues – en daar sloeg toen de vlam in de pan. Ik denk dat de opstand van jonge mensen daaruit voortkomt.’

‘Tussen enerzijds de PS, die altijd de islamofobe kaart heeft gespeeld maar tegelijkertijd geld geeft aan particuliere katholieke scholen, en anderzijds de rechtse politiek, die altijd probeert ons te verdelen met schijndebatten, vormt de NPA een nieuw verschijnsel. Mensen zullen zeggen dat er eindelijk een partij is die moslims verdedigt, want andere partijen laten het afweten. De NPA is anders dan andere partijen en steunt mijn kandidatuur als iedere andere kandidatuur, zoals Besancenot zegt. Dit bewijst dat de NPA wortels begint te krijgen in de volkswijken. De andere partijen zijn hier niet in geslaagd omdat we ze alleen zien in verkiezingstijd. De rest van het jaar zijn ze niet te bekennen. Wij van de NPA zijn hier het hele jaar door, en dat laat zien dat de partij geïntegreerd begint te raken in deze gebieden.’

‘Ik denk dat mijn kandidatuur een kans geeft aan mensen in de volkswijken om wat meer betrokken te worden en om te zeggen “Hier is eindelijk een partij, de NPA, die niet islamofoob is en die actief is in de strijd tegen het kapitalisme.” Ik zie mijn kandidatuur daarom als iets goeds, als iets dat anderen gaat helpen om actief te worden en hun politieke aarzeling te laten varen.’

Dit is een vertaling van het artikel Ilham Moussaid: ‘A proud tribune of the oppressed

Bekijk ook het korte interview met Ilham Moussaid