Tegen het klimaatakkoord – voor klimaatrechtvaardigheid!

Eind december presenteerde het Klimaatberaad, onder leiding van VVD-er Ed Nijpels, het Klimaatakkoord aan het kabinet. De discussie hierover laat zien dat links een offensieve agenda nodig heeft, waarbij het stoppen van klimaatverandering samengaat met de strijd voor collectieve verbeteringen.

De gevolgen van klimaatverandering worden steeds concreter. Met name mensen in het mondiale Zuiden dragen nu de lasten. Zo laat een recent rapport van het Bulletin of the American Meteorological Society zien hoe deze opwarming tot steeds meer extreme weersomstandigheden leidt. Van veel grotere regenval en overstromingen tijdens de moesson in Bangladesh tot hogere oppervlaktetemperaturen van oceanen die tot grote droogte leiden in Oost-Afrika.

De opwarming van de aarde komt in de eerste plaats door de toenemende concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer. Gassen zoals koolstofdioxide (CO2) zorgen ervoor dat een groter gedeelte van de warmtestraling die de aarde loslaat de aardatmosfeer niet kan ontsnappen. De belangrijkste oorzaak van dit broeikaseffect is menselijk handelen, met name de verbranding van fossiele brandstoffen. Dit is geen nieuwe kennis: in 1956 kopte de Volkskrant al: ‘Aarde wordt steeds meer een broeikas – gevolg van industrialisatie’.

Sinds het begin van de industriële revolutie steeg de gemiddelde temperatuur met 1 graad. Van de achttien warmste jaren sinds 1850 vonden er zeventien plaats in de 21ste eeuw. Omdat het honderden jaren duurt voordat broeikasgassen uit de atmosfeer verdwijnen, is een radicale omslag in onze manier van leven nodig. Staten zegden daarom tijdens de klimaattop van Parijs toe om opwarming van de aarde tot 1,5 á 2,0 graden te beperken, maar weigerden hierover bindende afspraken te maken. De vrijwillige toezeggingen die in 2015 werden gedaan, zouden nog steeds leiden tot een absoluut vernietigende temperatuurstijging van 3,0 graden.

Werkende mensen betalen

Het door Nijpels gepresenteerde Klimaatakkoord zou voor een CO2- reductie van ten minste 49 procent moeten zorgen in 2030. Het akkoord wil de vervuilende kolencentrales tot net voor de deadline van 2030 openhouden en weigert bedrijven te belasten voor CO2-uitstoot. In plaats daarvan werkt het akkoord met subsidies voor ‘schonere’ bedrijven (zoals de bijstook van biomassa in kolencentrales) en het langzaam verhogen van duurzaamheidsstandaarden op het gebied van bijvoorbeeld auto’s en nieuwbouw. Voor Nijpels en Co is klimaatbeleid in de eerste plaats een business opportunity.

NGO’s en de vakbond stapten begin december terecht uit de ‘klimaattafels’ die voorafgaand aan het Klimaatakkoord werden georganiseerd. Milieudefensie liet zien dat met dit Klimaatakkoord het bedrijfsleven verder gesubsidieerd wordt, terwijl huishoudens belast worden. Het Planbureau voor de Leefomgeving en het Centraal Planbureau komen in de week voor de Provinciale Statenverkiezingen met een doorrekening van de plannen.

Premier Rutte en Hans de Boer van bazenclub VNO-NCW zitten in een spagaat. Zij willen dat het bedrijfsleven niet hoeft te betalen en negeren daarom ook de uitspraak van de rechter in het Urgenda-vonnis, maar zijn ook bang voor de woede van onderaf. Zij kunnen een opstand zoals de gele hesjes in Frankrijk of afstraffing tijdens de verkiezingen missen als kiespijn.

Maar de Franse beweging is ook een waarschuwing aan de klimaatbeweging om niet te pleiten voor belastingen en heffingen die de rekening bij werkende mensen leggen. Zo pleit GroenLinks in Nederland nog steeds voor het belasten van autorijden en het eten van vlees. Niet alleen blijft de fossiele industrie op deze manier buiten schot, maar het schept ook een voedingsbodem voor de levensgevaarlijke klimaatontkenning van extreem-rechts.

Klimaatrechtvaardigheid

Het is daarom goed dat de SP vorig jaar het thema klimaatrechtvaardigheid op de agenda zette. Partijleider Lilian Marijnissen wil dat ‘de rekening komt waar ie hoort: de grootvervuilers.’ Op het moment betalen huishoudens namelijk al 183 keer meer energiebelasting op elektriciteit en 21 keer meer op gas dan bedrijven.

Maar het is niet genoeg om je uit te spreken tegen (regressieve) belastingen. Links zou met offensieve klimaateisen moeten komen die de positie van de arbeidersklasse juist versterken. Zo laat activiste Naomi Klein in This changes everything: capitalism vs the climate zien hoe de klimaatcrisis ook een kans is voor links om het neoliberale tij te keren.

Alleen door middel van grootschalige investeringen in publieke voorzieningen kunnen we klimaatverandering stoppen. Alle kolencentrales moeten zo snel mogelijk dicht. Woningbouw moet weer genationaliseerd worden, zodat alle woningen snel kunnen worden geïsoleerd en voorzien van zonnepanelen. Het openbaar vervoer (OV) moet worden genationaliseerd en heeft grondige investeringen nodig. Nederland zou net als Luxemburg het OV gratis moeten maken.

De rekening hiervoor moet bij het bedrijfsleven worden gelegd. In plaats van de winstbelasting telkens verder te verlagen en belastingontwijking te faciliteren moet de winstbelasting worden opgeschroefd naar 52 procent. Even hoog als de belasting op inkomen. Duurzame productiestandaarden voor bijvoorbeeld auto’s en huizen moeten veel sneller omhoog.

100 bedrijven zijn sinds 1988 verantwoordelijk geweest voor 71 procent van de uitstoot. Shell wil haar fossiele belangen maskeren door nu duurzame energieproducent Eneco over te nemen. Dit mag niet gebeuren. De fossiele industrie heeft geen plek in de transitie, maar moet juist ontmanteld worden.

Dit zijn stuk voor stuk noodmaatregelen om klimaatverandering te stoppen, maar uiteindelijk moeten we ook de bijl zetten in de kapitalistische productiewijze. Een economisch systeem dat gebaseerd is op productie voor winst in plaats van menselijke behoefte. Een systeem waarin werkende mensen geen democratische controle hebben over het productieproces. Een ontzettend verspillend systeem ook dat verhindert dat technologische middelen en kennis worden gedeeld en dat goederen massaal op vervuilende manier over de wereld sleept.

Collectieve actie nodig

Een op de drie Nederlanders is het afgelopen jaar minder vlees gaan eten, grotendeels vanwege zorgen om dierenwelzijn en het milieu. Het laat zien dat veel mensen op individuele basis bereid zijn consequenties te verbinden aan de brute manier waarop het kapitalisme de relatie tussen mens en leefomgeving op het spel zet. Maar om vernietigende klimaatchaos te voorkomen, schieten individuele oplossingen tekort. We hebben structurele oplossingen nodig, en collectieve actie om ze af te dwingen.

NGO’s en de vakbonden hebben kostbare tijd verspeeld aan de onderhandeltafels, tijd die niet in de opbouw van een brede en massale klimaatbeweging is gaan zitten. Onze zuiderburen geven het goede voorbeeld. Op 2 december gingen 75.000 mensen in Brussel de straat op tegen klimaatverandering. Hierop volgde een serie scholierenstakingen, met als voorlopig hoogtepunt 35.000 stakende scholieren in Brussel eind januari. Ook in andere landen zien we hoe zij die het langst gebukt zullen gaan onder de gevolgen van klimaatverandering nu ook de leiding nemen in het verzet. Morgen volgen scholieren in Nederland.

Ook in Nederland is het noodzakelijk dat verschillende actievormen elkaar gaan versterken en beïnvloeden. Een brede coalitie werkt toe naar een massale klimaatdemonstratie op 10 maart. Deze demonstratie moet zo groot mogelijk worden.

In het kader van massale mobilisaties kunnen burgelijke ongehoorzaamheidsacties, zoals die van Code Rood en Fossil Free Culture, ook meer gewicht krijgen. Op deze manier kan links het initiatief terugwinnen van de extreem-rechtse ‘oppositie’ die probeert de woede over lastenverzwaringen te kanaliseren naar klimaatontkenning en complotdenken.

Earth Strike, een campagne die toewerkt naar een internationale klimaatstaking, is in dit opzicht een belangrijke initiatief. Op 15 januari gingen in drie Nederlandse steden mensen hiervoor de straat op. Het is belangrijk dat deze groep aansluiting vindt bij de vakbeweging. Werkende mensen hebben binnen het kapitalisme zowel het materiële belang als het economische gewicht om verandering af te dwingen. Een grootschalige campagne voor het creëren van honderdduizenden klimaatbanen zou dit kunnen versterken.