Racisme, klasse en identiteit

In zijn nieuwe boek Mistaken Identity stelt Asad Haider de vraag hoe het komt dat bepaalde vormen van identiteitspolitiek zijn veranderd in een middel van liberalen om links mee aan te vallen. En wat voor politiek we nodig hebben om echte bevrijding teweeg te brengen.

Door Esme Choonara

De antwoorden op deze vragen vindt Haider deels in de krachtige bewegingen voor zwarte bevrijding die de VS in de jaren zestig en zeventig opschudden. Hij behandelt het antikapitalistische werk van Black Panther Huey P. Newton, Malcolm X en de radicale elementen in de politiek van Martin Luther King. Haider wijst erop dat de zwarte strijd heeft aangetoond dat massabewegingen de staat op de proef kunnen stellen en een richting kunnen aannemen die de logica van het kapitalisme zelf aantast.

Maar het boek is niet slechts nostalgisch verlangen naar de strijd uit het verleden. De auteur probeert het huidige politieke veld te ontleden, vooral in relatie tot meer recente strijd tegen racisme in de VS. Hij is niet bang om kritiek te leveren op de identiteitspolitiek die draait om ‘black faces in high places’ en zich afzijdig houdt van collectieve strijd die de structuren van een racistisch systeem zou kunnen aantasten.

De auteur laat zien hoe politiek die is losgekoppeld van collectieve strijd zich richt op taaluitingen, authenticiteit en gevallen van onrecht tegen individuen, en hoe dit een doodlopende weg is voor pogingen om werkelijke verandering af te dwingen.

Het is fantastisch om een boek over hedendaags racisme te lezen dat serieus vraagstukken over de staat, klasse en systeemverandering aanpakt, en tegelijkertijd ingaat op de complexiteit en de tegenstrijdigheden die identiteit met zich meebrengt. Een van de sterke punten van het boek is dat de auteur wordt gedreven door het verlangen om doeltreffende antiracistische en antikapitalistische strijd op te bouwen.

Verdeeldheid

Hij beschrijft zijn eigen frustratie toen pogingen om een massabeweging op zijn universiteitscampus vorm te geven uitliepen op verdeeldheid door splitsingen en onophoudelijke interne discussies over taal; bijvoorbeeld over het woord ‘bezetting’, dat te veel koloniale connotaties zou hebben.

Ik moest lachen toen ik zijn beschrijving las van hoe mensen van kleur (om een Amerikaanse term te gebruiken) onzichtbaar zijn voor zwart nationalisten of als wit worden gezien wanneer ze een socialistische politiek aanhangen: voor velen een herkenbare ervaring.

Voor een relatief kort boek verwijst Mistaken Identity naar een breed scala aan ideeën en bronnen. Het boek behandelt niet alleen radicale zwarte schrijvers als C.L.R. James, W.E.B. DuBois en LeRoi Jones (en zijn latere incarnatie als Amiri Baraka), maar ook theoretici als Judith Butler en Alain Badiou en de dichter Faiz Ahmed Faiz. Op een gegeven moment neemt Haider zelfs een onverwachte omweg via de romans van Philip Roth.

Dit scala aan bronnen is indrukwekkend en zal lezers naar andere onderzoeksgebieden leiden, maar is soms zo overweldigend dat Haiders eigen polemiek wordt verdrongen, zodat onduidelijk is in hoeverre hij instemt met degenen die hij citeert.

Verenigd Koninkrijk

Het zwakste deel van het boek is het hoofdstuk over het Verenigd Koninkrijk en de opkomst van neoliberalisme. Haider merkt terecht op dat de nederlaag van de grote mijnwerkersstaking van 1984-85 niet alleen een impact had op de arbeidersbeweging, maar ook op bredere strijd daarbuiten.

Maar hij baseert zich bijna uitsluitend op het werk van Stuart Hall om dit proces te verklaren. Dit is problematisch, omdat Hall, die een briljante theoreticus van ras en identiteit was, enkele dubieuze dingen heeft gezegd over de mijnwerkersstaking. Ook overschatte hij de mate waarin Margaret Thatcher een nieuwe vorm van ‘autoritair-populistische’ klassenheerschappij had gecreëerd.

Om de verankering van een bepaalde vorm van geïnstitutionaliseerde identiteitspolitiek in het Verenigd Koninkrijk te verklaren is het noodzakelijk om niet alleen naar staatsdwang te kijken, maar ook naar hoe de staat probeerde om leiders van gemeenschappen en etnische groepen te coöpteren in de nasleep van de rellen van 1981.

Trump

Voor een boek met de ondertitel ‘Ras en klasse in het tijdperk van Trump’ verwacht ik dat sommige lezers teleurgesteld zullen zijn dat er weinig aandacht is voor Trump. Vooral omdat er allerlei argumenten de ronde doen over Trump en witte identiteitspolitiek. Toch lijkt het me redelijk dat de nadruk wordt gelegd op de vraag hoe het zo ver heeft kunnen komen, als we het huidige politieke klimaat willen begrijpen en strategieën willen ontwikkelen om een weg vooruit te vinden.

Haider geeft korte besprekingen van de Black Lives Matter-beweging en van grassroots-bewegingen tegen Trump, waarmee hij aangeeft wat voor mogelijkheden voor nieuwe vormen van solidariteit er zijn.

Mistaken Identity sluit af met een discussie over wat voor soort politiek identiteitspolitiek zou kunnen vervangen. In het bijzonder weegt hij af hoe universalistische ideeën de valkuilen van liberaal individualisme of van te abstracte denkwijzen zouden kunnen vermijden. Haider gebruikt het debat over de Joodse kwestie tussen Karl Marx en Bruno Bauer om dit punt te illustreren.

In dit boek wijst Haider het pessimisme van een groot deel van links van de hand en pleit ervoor om actie te ondernemen die ons kan bevrijden van het systeem als geheel. De bijdrage die dit boek levert aan de hedendaagse debatten over de strijd tegen racisme is bijzonder welkom.

Asad Haider
Mistaken Identity: Race and Class in the Age of Trump
Verso Books / 144 pagina’s / €12,99

Dit artikel verscheen eerder in het Engels in Socialist Review.