De vermijdbare opkomst van extreem-rechts

Wereldwijd komen extreem-rechtse partijen en bewegingen op tegen de achtergrond van een falend kapitalisme en toenemende geopolitieke spanningen. Maar de duiding van deze verschuiving schiet ernstig tekort. Serieuze analyse is een voorwaarde om effectief verzet te kunnen organiseren.
30 mei 2018

Door Ewout van den Berg

Het VPRO-programma Tegenlicht stond in twee afleveringen stil bij de internationale opkomst van ‘nieuw-rechts’. Allerlei hele en halve fascisten mochten zich hierin als respectabel presenteren zoals de Duitse fascist Kubitschek, de fascistische straatbeweging Génération Identitaire en alt-right psycholoog Jordan Peterson. Kritische vragen werden niet gesteld.

Hedendaagse nazi’s hebben een groot probleem en dat probleem heet de Holocaust. Extreem-rechts durft zich daardoor over het algemeen niet openlijk te associëren met de fabrieksmatige uitroeiing van miljoenen Joden, Roma, mensen met een beperking en linkse activisten. Termen als ‘nieuw-rechts’, de ‘alt-right’ en ‘etnopluralisme’ moeten de fascistische wortels van nieuwe extreemrechtse stromingen verbloemen.

Het is daarom erg pijnlijk dat Tegenlicht deze weerzinwekkende ideeën en bewegingen een podium biedt en aan de oppervlakte blijft in haar analyse van wat de grootste internationale opleving is van extreem-rechts sinds de jaren dertig. Dit terwijl de overeenkomsten tussen beide bewegingen helder zijn: de steeds verdere normalisering van haat tegen migranten, vrouwen en links, een hang naar autoritaire leiders en een klassenbasis onder de lagere middenklasse. Deze eigenschappen zijn verbonden met de rol die fascisme speelt als laatste redmiddel om het kapitalisme in stand te houden.

Forum voor Democratie

De normalisering van fascisme is des te pijnlijker omdat we in Nederland met Forum voor Democratie (FvD) een partij hebben die met beide benen in deze traditie staat. FvD bouwt aan een partij met afdelingen en kader en is daarmee een kwalitatieve stap vooruit voor extreem-rechts ten opzichte van de twitterende eenmanspartij van Wilders. De partij heeft bovendien geen gebrek aan rijke geldschieters, getuige het verslag over de FvD-jongerenafdeling in Vrij Nederland.

Baudet ziet migratie als ‘homeopathische volksverdunning’, wil graag een ‘dominant blank Europa’ en hij sprak af met de neonazi Le Pen die de Holocaust een ‘voetnoot bij de geschiedenis’ noemde. Hij stelde dat 4 en 5 mei worden ‘misbruikt door extreem-linkse ideologen’ die de ‘massa- immigratie en structurele demografische transformatie van Europa laten voortbestaan’. Als hij geconfronteerd wordt met zijn eigen uitspraken en de grote overeenkomsten met het klassieke fascisme kruipt hij steevast in de slachtofferrol.

Maar dat Baudet zelfbewust in een fascistische traditie staat, wil nog niet zeggen dat FvD een fascistische partij is. Leden moeten nog gehard worden in hun ideeën en dat is waarom de partij scholingen en bijeenkomsten organiseert. De dynamiek van dit proces verloopt in fascistische richting, maar die ontwikkeling is nog niet zo ver gevorderd als in sommige andere landen.

Europa

In navolging van Oostenrijk zit er nu ook in Italië een regering van populistisch rechts (Vijfsterrenbeweging) en extreem-rechts (Lega Nord). Haar nieuwe beleid is een giftige mix van neoliberalisme, nationalisme en racisme. De regering combineert grote belastingverlagingen voor multinationals met plannen voor staatscontrole over moskeeën en de bouw van nieuwe deportatiecentra om een half miljoen vluchtelingen uit te kunnen zetten.

Onder haar leider Salvini keek Lega Nord – traditioneel gericht op afscheiding van Noord-Italië – naar extreem-rechtse partijen zoals het Front National in Frankrijk en werkte zij samen met de fascistische straatbeweging Casa Pound. Dit is onderdeel van een breder patroon.

In Duitsland heeft Alternative für Deutschland (AfD) zich in korte tijd van anti-EU partij tot een extreem-rechtse partij omgevormd. De partij gebruikt haar subsidie vanuit het parlement nu om een fascistische straatbeweging te bouwen. Afgelopen zondag probeerde de partij in Berlijn 12.000 mensen op de been te brengen. Dit is uitgelopen op een totale mislukking. 72.000 duizend mensen gingen in Berlijn de straat op tegen de AfD – zie hier hoe AfD-aanhangers op het station uitgezwaaid worden – terwijl extreemrechts hoogstens 5.000 mensen kon mobiliseren. Dit laat zien dat de opkomst van extreem-rechts geen natuurlijke wetmatigheid is, maar bestreden kan worden.

Nederland

Het is precies deze dynamiek tussen extreem-rechts in het parlement en op straat die we meer zullen zien in Nederland. Decennia aan normalisering van haat tegen moslims en vluchtelingen door politici en het bruine mediakartel hebben hier een basis voor gelegd. Baudet is zich er van bewust dat een fascistische straatbeweging op het moment zijn parlementaire ambities in de wielen kan rijden. Maar met de aanval tegen de ongedocumenteerde vluchtelingen van Wij Zijn Hier profileerde Identitair Verzet zich bijvoorbeeld al wel als straatbeweging van FvD.

Links heeft daarom de taak om het project van FvD te ontmaskeren en met een breder netwerk op straat tegenwicht te organiseren. Hierbij moeten we zien hoe het neoliberale afbraakbeleid van Kok, Balkenende en Rutte voor een rijke voedingsbodem heeft gezorgd voor elk politiek project dat zichzelf als anti-systeem presenteert. Baudet wil de ene elite vervangen door een andere en is nog meer anti-vakbond en pro-bedrijfsleven dan Rutte, maar bij gebrek aan linkse tegenbeweging kan hij hiermee wegkomen.

Het is daarom erg belangrijk dat links hamert op het belang van klassenstrijd. Een opleving van verzet tegen bezuinigingsbeleid, zoals het bouwen aan het FNV Offensief, geeft mensen de kans om onderdeel te worden van een alternatief en ontmaskert het harde neoliberalisme van extreem-rechts.

Daarbij zouden publicisten zoals Engelen wel een concreet perspectief moeten bieden voor collectieve verandering en ophouden om klasse tegenover identiteit te plaatsen. De arbeidersklasse is divers en alleen door zij-aan-zij te staan met onderdrukte groepen smeden we eenheid tegenover de verdeel-en-heers van Rutte en Baudet.