Hoe de mondiale 1% de wereld belazert

De kleine groep aan de top wordt rijker en rijker en de miljoenen mensen aan de onderkant raken steeds meer gevangen in armoedige lonen. Dat is het oordeel van Oxfam directeur Winnie Byanyima op basis van het nieuwe rapport dat onlangs door haar organisatie werd gepubliceerd. Uit het onderzoek blijkt dat 82 procent van alle in 2017 geproduceerde rijkdom in de zakken van de 1 procent rijksten der aarde verdween.

Door Nicole Colson

Het rapport, getiteld Beloon arbeid, in plaats van rijkdom biedt een aantal verbazingwekkende statistieken, dat laat zien dat de wereldwijde ongelijkheid nóg dieper wordt dan die al was. Terwijl de 1 procent in 2017 vier van elke vijf dollar binnenhaalde, ontving de armste 50 procent van de wereld daar helemaal niets van. Nul. Wereldwijd bezitten de 42 rijkste lui nu evenveel als de 3,7 miljard armste mensen.

Het afgelopen jaar zag de scherpste stijging van miljardairs ooit in de geschiedenis. Elke twee dagen komt er een miljardair bij. De rijkdom van miljardairs stijgt zes keer sneller dan de lonen van werkende mensen. Om dat in perspectief te plaatsen: het totale loon dat een loonwerker in een kledingfabriek in Bangladesh verdient in een heel leven van zware arbeid, staat gelijk aan wat een CEO uit de modebranche in vier dagen bij elkaar graait.

Hoeveel rijker werden de rijken?

Deze onvoorstelbare polarisatie geldt niet alleen voor de ‘ontwikkelingslanden’, maar ook voor de moderne ontwikkelde economieën. In de VS bezitten de drie rijkste mensen nu evenveel als de onderste 50 procent van de bevolking. Jeff Bezos – nu de rijkste persoon op aarde – haalde 6,1 miljard binnen in slechts vijf handelsdagen in januari. Dat is net zoveel als wat 3000 loonwerkers gezamenlijk in hun hele leven verdienen.

In zijn geheel zag werelds top 1 procent het afgelopen jaar haar rijkdom met 762 miljard groeien – volgens de Verenigde Naties genoeg om de totale armoede in de hele wereld zeven keer uit te roeien. Een mondiale belasting van 1,5 procent voor miljardairs zou al genoeg zijn om ieder kind op de planeet naar school te laten gaan.

Wat is uitbuiting?

Achter iedere statistiek schuilt een realiteit van lijden, uitbuiting en onderdrukking van gewone arbeiders en de armen. Zo zegt de Vietnamese naaister Lan in het Oxfam rapport: ‘Toen ik zwanger was, lieten ze me in het magazijn werken. Er waren heel veel dozen vol met schoenen en het was mijn taak om de dozen te stempelen. Die schoenen zouden mijn zoon perfect passen, ze zijn zo mooi. Ik zou willen dat mijn zoon zulke schoenen kon dragen, maar dat gaat niet. Ik denk dat hij ze wel zou willen, ik heb met hem te doen. Weet je, een paar schoenen dat we maken is meer waard dan een heel maandsalaris.’

Verhalen als deze laten zien ‘hoe onze economieën rijkdom belonen in plaats van het harde werk van miljoenen mensen’, zegt Byanyima tegen Reuters Television. In de context van de huidige #MeToo beweging is het van cruciaal belang dat het Oxfam rapport laat zien hoe vrouwen buitenproportioneel getroffen worden. Niet alleen krijgen zij veel minder loon en krijgen ze te maken met mishandeling en seksuele intimidatie, zij leveren ook nog eens een gigantische hoeveelheid – 10 biljoen per jaar – onbetaalde arbeid aan de mondiale economie. Zoals het rapport vermeldt:

Overal ter wereld, wordt de economie van de 1 procent tot stand gebracht over de ruggen van laagbetaalde arbeiders, vaak vrouwen, die armoede lonen krijgen en fundamentele rechten worden ontzegd. Over de rug van arbeiders als Fatima in Bangladesh, die kleding produceert voor de export. Ze wordt regelmatig mishandeld als ze er niet in slaagt om de targets te halen en wordt ziek, omdat ze niet naar de wc mag. Over de rug van arbeiders als Dolores in kippenfabrieken in de VS, die lijdt aan een permanente handicap en niet in staat is de handen van haar kinderen vast te houden. Over de ruggen van migranten die hotels schoonmaken, zoals Myint in Thailand, die te maken krijgen met seksuele intimidatie door gasten en verteld wordt het te accepteren of hun baan te verliezen.

De onderdrukking van vrouwen is verweven met de manier waarop zij worden uitgebuit. ‘Gevaarlijk, slecht betaald werk voor de overgrote meerderheid staat in dienst van de extreme rijkdom voor een kleine groep’, aldus Oxfam. ‘Vrouwen bevinden zich in de vreselijkste arbeidsomstandigheden en bijna alle superrijken zijn man.’

Hoe word je rijk?

Hoezeer de media ook hun best doen het tegendeel te pretenderen, deze statistieken hangen met elkaar samen – ze zijn het logische gevolg van het ‘normaal functionerend’ kapitalisme. De welvaart van de 1 procent bestaat bij de gratie van de armoede van de meerderheid. Het is het resultaat van werkende en arme mensen die wereldwijd gigantische rijkdom produceren en daar een hongerloontje voor terugkrijgen.

En om het idee te bestrijden dat de rijken zo rijk zijn omdat zij harder werken, investeren en risico’s nemen – de realiteit is dat twee derde van de miljardairs rijkdom ‘het product is van erving, monopolies en vriendjespolitiek.’ Byanyima wijst in het bijzonder op ‘belastingontduiking’ als een belangrijke oorzaak van mondiale ongelijkheid. Het Oxfam rapport spoort wereldleiders aan om de belastingparadijzen hard aan te pakken en te investeren in onderwijs, gezondheidszorg en werk voor jongeren. Volgens het rapport verbergen de superrijken ten minste 7,6 biljoen voor de belastingdienst.

Zoals de New York Times recentelijk nog opmerkte, delen sommige bedrijven als Walmart en Apple slechts een kleine fractie van hun belastingvoordelen uit in de vorm van beperkte bonussen of loonsverhogingen voor laagbetaalde werknemers. Maar dit is slechts bedoeld om de schijn op te houden en de algemene impact van de belastingwetgeving – het spekken van de bankrekening van de reeds obsceen rijken – te verdoezelen.

Laten we nog eens kijken naar Amazonbaas Bezos. Hij ontving lyrische media-aandacht voor zijn aankondiging om 33 miljoen te schenken in studiebeurzen voor ‘DREAMers’ (mensen die als kinderen zonder papieren de VS binnenkwamen, red.) – waarschijnlijk met een flink belastingvoordeel. Maar Bezos had honderd keer zoveel kunnen schenken en alsnog de helft van zijn 6,1 miljard kunnen overhouden die hij in diezelfde maand op de beurs binnenhaalde.

Armoede en mensenrechten

Als er iets van hoop te putten is uit het Oxfam rapport, dan is dat het diepe verlangen naar een andere wereld van de massa’s gewone mensen wereldwijd. Als onderdeel van het rapport onderzocht Oxfam 70.000 mensen in tien landen (die samen goed zijn voor 25% van de wereldbevolking). Onderzoekers constateerden dat meer dan driekwart vindt dat de kloof tussen arm en rijk te groot is in hun land, en de meesten van hen denken dat dit moet worden aangepakt door middel van actie. Die noodzaak is niet alleen zichtbaar in de arme, maar ook in de rijke landen.

In een recent onofficieel bezoek aan de VS, was speciale VN-rapporteur voor het Recht op Passende Huisvesting Leilana Farha, getuige van erbarmelijke leefomstandigheden in een daklozenkamp in San Fransisco. ‘Deze situatie is onacceptabel, gezien de rijkdom van het land’, zei ze terwijl ze de dakloze Eric Hoch gedwongen zag te koken op straat in een stad waar de gemiddelde huizenprijs op 1,3 miljoen ligt.

Volgens The Guardian, vroeg Farha aan Hoch of hij wist dat hij een internationaal erkend recht op huisvesting heeft en hoe hij zou reageren als de regering hem onvoorwaardelijk een woning zou aanbieden. ‘Ik zou waarschijnlijk gaan hinkelen, huppelen en springen’, vertelde Hoch haar. Farha reageerde: ‘Het is de bedoeling dat jouw overheid dat doet. Het spijt me je dit te vertellen, maar je wordt belazerd.’

Klassenoorlog

Ook hier geldt, zowel de wanhopige positie van Hoch als het feit dat hij belazerd wordt door de mensen die hem zouden moeten vertegenwoordigen zijn niet toevallig. Zoals Byanyima laat zien, de ‘enorme vlucht in het aantal miljardairs is geen teken van een bloeiende economie, maar een symptoom van een falend economisch systeem.’

Hoogleraar aan de Universiteit van Columbia, Jeffrey Sachs, wordt door Oxfam geciteerd als hij stelt: ‘Het rapport zal zeker aandacht en controverse genereren – en terecht. Soms beschuldigen de superrijken Oxfam van het “opstoken van klassenoorlog”, maar de waarheid is dat in veel samenlevingen, waaronder de mijne in de VS, veel van de superrijken feitelijk de oorlog hebben verklaard aan de armen.’ Maar er is allang een eenzijdige klassenoorlog aan de gang – van de rijken tegen ons – en Sachs zelf was in het verleden een van de leidende krijgers.

Hoe armoede bestrijden

Het Oxfam rapport stelt een aantal initiatieven voor ter verbetering van deze ongelofelijke polarisatie. Daaronder bijvoorbeeld het beperken van dividenden en uitbetalingen aan aandeelhouders en bestuurders, zodat werknemers van die bedrijven een fatsoenlijk loon kan worden verzekerd; het dichten van de loonkloof tussen man en vrouw; en het hard aanpakken van belastingparadijzen en belastingontduiking.

‘Als dat betekent dat de toch al rijken het dan met wat minder moeten doen, is dat de prijs die we – en zij – zouden moeten willen betalen’, zegt Oxfam directeur Mark Goldring.

Dat zouden ze wel moeten willen, maar dat zullen ze niet. Rekenen op het geweten en normbesef van de miljardairs om hun eerlijke aandeel te leveren heeft nog nooit gewerkt. Zij zullen gedwongen moeten worden, door de strijd van gewone werknemers en armen in elk land in de wereld, om zelfs maar een fractie van de rijkdom terug te geven die wij met zijn allen produceren.

Dit artikel verscheen eerder op Socialist Worker (US).