Emotionele confrontatie met racisme
Door Nikki Veldkamp en Maaike Vledder
Dit verhaalt over zijn drie vrienden, centraal in de Amerikaanse burgerrechtenbeweging: Martin Luther King Jr., Malcolm X en Medgar Evers. We zien hoe Baldwin naar zijn vrienden keek en hun verschillen en overeenkomsten in strategie en idealisme. Waar bijvoorbeeld Luther King een beweging opbouwde rond vreedzaam protest en Evers sociale rechtvaardigheid en stemrecht wilde bewerkstelligen, stond Malcolm X voor een meer militante zelfverdediging voor de zwarte beweging.
Met historische tv-opnames, Hollywoodfilms, nieuwsberichten en archiefbeeld van Baldwin verbeeldt de film activisme tegen racisme en onderdrukking als hardnekkig overblijfsel van het slavernijverleden. De tegenreacties komen hard binnen: extreem-rechtsen roepen op tot geweld, kinderen van kleur worden bespuugd op weg naar school, en de dood van Baldwins vrienden.
De film is een confrontatie met institutioneel racisme en racistisch geweld. Een sterk punt is de link die de film legt met het heden, bijvoorbeeld via beelden van racistisch politiegeweld en uitspraken van president Trump. Dit belangrijke onderdeel van de film laat zien dat het werk van Baldwin tijdloos is als het gaat om racisme en het belang van een tegenbeweging. Baldwin werd vaak uitgenodigd als expert in programma’s over racisme in de Amerikaanse samenleving. Deze positie maakte hem niet milder. De dood van zijn vrienden, die elkaar snel opvolgden, raakte hem diep.
In een van zijn interviews stelt hij glashelder: ‘Het is geheel aan het Amerikaanse volk of ze wel of niet deze vreemdeling die ze zo lang veracht hebben zullen confronteren, met hem omgaan en omarmen. Wat witte mensen moeten doen, is in hun eigen hart proberen uit te zoeken waarom het überhaupt nodig was een nigger te hebben, want ik ben geen nigger, ik ben een man, maar als jij denkt dat ik een nigger ben, betekent dat dat jij dat nodig hebt.’
Zo’n vraag zet de witte kijker die ervoor open staat aan tot zelfreflectie: de scheve machtspositie waarvan wij profiteren, en op welke geschiedenis die gebouwd is. Over hoe we gesocialiseerd zijn om mensen te zien als ‘de ander’ en welke scheve ideeën van superioriteit en minderwaardigheid dit met zich meebrengt.
Hoewel de film wel kort de Black Lives Matter noemt, is een grote lacune de rol van vrouwelijke strijders. Belangrijke figuren zoals Lorraine Hansberry en Nina Simone komen maar heel kort voor in de film. Het is echter belangrijk om te erkennen hoe groot de rol van vrouwen en LHBTQ’ers was en is in deze strijd. Ook de BLM-beweging is voornamelijk opgericht door queervrouwen van kleur.
De gelaagde documentaire kan de kijker inspireren in de strijd tegen racisme en tot een verdieping in het debat. Hierbij is het wel essentiëel, vooral voor de witte Europese kijker, om te beseffen dat hoewel Baldwin vooral het Amerikaanse volk aanspreekt, dezelfde issues van ongelijkheid en discriminatie spelen in Europa. Baldwins scherpe verwoording en soms emotionele vragen waar we naartoe willen, zijn hier en nu nog steeds erg raak. De documentaire inspireert om zijn werk te (her)lezen en na te denken over hoe we, ook in Nederland, het racismeprobleem confronteren.