Eilandcultuur in een mondiale wereld

In de documentaire The Islands and the Whales van Mike Day wordt het leven van een gemeenschap op de Faeröereilanden in beeld gebracht. De film vertelt het verhaal van eilandbewoners die klem zitten tussen traditie en de moderne wereld.
25 mei 2017

Door Milko Hitiahubessy

De documentaire begint met beelden van het bergachtige landschap van de Faeröer-eilanden. Dat is een eilandengroep gelegen tussen Schotland, Noorwegen en IJsland. Vanwege de noordelijke ligging en het onherbergzame landschap leven de Faeröers al honderden jaren van de walvisjacht en vogelvangst.

De Faeröers geloven in een mythisch volk, het Huldufólk, dat in balans leeft met de natuur en de omgeving. Maar in de loop van de jaren leven de Faeröers zelf hier steeds minder mee in balans. De dierenpopulatie gaat door de jacht sterk achteruit. Er is geen economische noodzaak meer om walvissen en zeevogels te eten. Op het eiland zijn immers supermarkten waar geïmporteerd voedsel gekocht kan worden vanuit de hele wereld. Toch houden de Faeröers vast aan hun tradities.

Tijdens de jacht wordt zeevogels de nek omgedraaid. De grienden worden afgeslacht met harpoenen. De baai, die rood kleurt van het bloed, roept veel weerstand op bij de kijker. Vanuit de buitenwereld wordt er met afschuw gekeken naar deze praktijken.

Als activisten van Sea Shepherd een voorlichtingsbijeenkomst houden stuiten ze op onbegrip van de eilandbewoners. Voor de Faeröers voelt het als een vorm van cultureel imperialisme, wat symbolisch in beeld wordt gebracht door de komst van voormalig Baywatch-ster en playmate Pamela Anderson. Zij komt uit Hollywood wel even vertellen hoe zij zouden moeten leven. Tijdens de walvisjacht komt het uiteindelijk tot een confrontatie tussen activisten en walvisjagers.

Een ander probleem is van medische aard. Professor Pál Weihe ontdekt dat de consumptie van zeevogels en grienden leidt tot een opeenhoping van kwik in het lichaam. De oorzaak hiervan is de vervuiling van de oceanen. Het hoge kwikgehalte vergroot de kans op hersenkwalen en hersenbeschadigingen. Dit wordt persoonlijk gemaakt door in te zoomen op een visser en zijn kinderen. Zij laten zich onderzoeken door Weihe en de resultaten zijn verontrustend voor zowel het gezin als de kijker.

De situatie voor de Faeröers is tragisch. Een gemeenschap die probeert vast te houden aan haar tradities dreigt deze noodgedwongen op te moeten geven. De vervuilende industrie zorgt ervoor dat ze niet kunnen vasthouden aan hun traditionele eetgewoontes. Tegelijkertijd is het diezelfde moderne wereld die neerkijkt op deze tradities, zoals het afslachten van dieren. De Faeröers worden gedwongen om een keuze te maken tussen hun fysieke gezondheid en hun culturele identiteit.

Het is Mike Day gelukt om een evenwichtig beeld te geven van de problematiek van de Faeröers. In de documentaire wordt geen partij gekozen voor activisten of walvisjagers. Hij maakt het probleem persoonlijk door in te zoomen op de situatie van een gezin.

Het enige minpunt is dat hij het probleem niet in een groter verband zet. De vervuiling van het milieu door industrie elders op de wereld blijft op de achtergrond. Hierdoor blijft de negatieve werking van het kapitalisme op wereldschaal relatief onzichtbaar.