Vluchtelingen en zorg: ‘Afgedaan met een paracetamolletje’
Door Mark Kilian
Op 19 december kreeg Stichting Prime, die opkomt voor vluchtelingen, de melding dat een Albanese man in detentiecentrum Rotterdam zelfmoord wilde plegen. De vluchteling was op het dak geklommen, waarna het alarm afging. Terwijl politie, ambulance en brandweer kwamen, werden alle vluchtelingen in hun cel opgesloten. De ramen werden gesloten met automatische luiken, en de gevangenistelefoon ging dicht. Vluchtelingen konden de gebeurtenissen niet meer volgen, en naar buiten verslag doen.
De leefsituatie in de uitzetcentra Schiphol en Rotterdam is erbarmelijk. De brandveiligheid deugt niet, er worden bevroren magnetronmaaltijden geserveerd, en medische hulp lijkt niet te bestaan. De Albanese vluchteling heeft medische problemen, maar werd niet behandeld door de medische dienst. Hij belandde in de isoleercel.
Een andere vluchteling uit Marokko vroeg om een kussen. Toen de bewaker antwoordde ‘Hebben we niet’, sloeg de jongen met zijn hand zó hard tegen de muur dat hij hem brak. Maar hij werd niet naar het ziekenhuis gebracht en moest zichzelf verbinden.
Veel vluchtelingen in de uitzetcentra zijn ‘onuitzetbaar’: Marokko en Algerije werken niet mee aan hun terugkeer. ‘Dat weet Justitie en ook uitvoerende organen vreemdelingenpolitie en Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V)… Deze mensen wachten op Godot in detentie, voor niets’, zei Ahmed Pouri van Prime.
De meeste vluchtelingen vallen echter niet onder Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), maar onder het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) en hun medische dienst Gezondheidscentrum Asielzoekers (GCA).
Er vallen doden
In Nederland overlijden ongeveer 70 vluchtelingen van de 34.000 die in een opvangcentrum zitten, ofwel 2 promille (cijfer uit 2005). Maar ‘de gemiddelde asielzoeker is tussen de 20 en 45 jaar oud. Mensen in de bloei van hun leven’, aldus Stichting Palliatieve Zorg.
Het sterftecijfer van deze leeftijdsgroep bedraagt onder Nederlanders maar 1 promille. Dit kan nauwelijks iets anders betekenen dan dat vluchtelingen niet de zorg krijgen waarop ze recht hebben.
Dat wordt niet beter als ze zijn uitgeprocedeerd, en op straat worden gezet (‘geklinkerd’): een op de zes ongedocumenteerden (‘illegalen’) die een huisarts of spoedeisendehulpafdeling bezoekt, heeft ‘mogelijk levensbedreigende’ klachten (cijfer uit 2001).
Ongedocumenteerden kunnen geen verzekering meer afsluiten. Ondanks ernstige aandoeningen zoals diabetes, COPD en rugklachten, geven ze het daarom vaak op om medische zorg te zoeken. Omdat ze geen dossier meer hebben, kan dit niet worden geraadpleegd als ze vervolgens worden opgepakt. Daardoor gaat hun gezondheid hard achteruit, lichamelijk én geestelijk.
Oorzaken
Ook volgens de GGD was in de jaren 2002-2008 de sterfte onder vluchtelingen tweemaal zo hoog als normaal: ten eerste overleden jonge mannen vaker door zelfmoord. Al in 2003 wezen onderzoekers erop dat 80 tot 90 procent van de asielzoekers psychische klachten heeft.
In 2010 promoveerde psychiater Kees Laban op de gevolgen van de asielprocedure op Irakese asielzoekers. Hij concludeerde dat de groep die langer dan twee jaar in de asielprocedure moest wachten aan veel ernstiger psychische stoornissen leed dan mensen die ‘slechts’ zes maanden in de procedure doorbrachten.
Ten tweede is bij vrouwen de moedersterfte veel hoger dan onder de ‘gewone bevolking’. Het aantal doodgeboren kinderen en baby’s die snel na de bevalling sterven is ook groter.
Ten derde zijn infectieziekten aids en tbc andere belangrijke doodsoorzaken.
Het GCA verzamelt sinds 2009 de informatie over overleden vluchtelingen, maar publiceert die niet. Daarom komt de meeste informatie van ‘incidenten’ in de pers van mensen die een sociaal netwerk hadden opgebouwd (zie onder).
‘Resultaatgericht’
COA wordt gefinancierd via een ‘resultaatgericht besturingsmodel’ op basis van de ‘hoofdproducten’ opvang, huisvesting en het uitvoeren van regelingen. Zorg voor vluchtelingen is een last op de financiële en personele begroting. Bij de reorganisatie van COA is in 2008 de Medische Opvang Asielzoekers (MOA) ontmanteld, die een onderdeel was van de GGD. Dit gebeurde onder het mom van ‘efficiency’. Sindsdien moet de COA-bewaking gezondheidsproblemen telefonisch melden.
Die doet dat vaak niet, vertelt Wietske, vrijwilliger in AZC Rotterdam. Vluchtelingen ‘worden afgedaan met een paracetamolletje, dan kunnen ze weer weg. Dan blijkt later dat ze ernstig ziek zijn of wat mankeren.’ Eén persoon had zware griep en hoge koorts. ‘Hij kreeg een afspraak na twee weken, terwijl hij eigenlijk naar de huisartsenpost moest. Dat is best regelmatig zo.’
Wat is de reden dan, vraag ik Wietske. ‘Dan moeten zij (COA) het regelen, dan moet iemand mee. Ik denk dat dat het issue is. Want ze doen altijd moeilijk over dat soort dingen.’
Simone, die actief was bij de Vluchtkerk in Den Haag, vult haar aan: ‘We hadden heel veel uitgeprocedeerde asielzoekers die in het AZC zo vol gevoerd werden met pijnstillers en slaapmiddelen dat ze eraan verslaafd zijn geraakt. Als ze daarmee stopten werden ze agressief, dan gingen ze vechten, ze kregen afkickverschijnselen. Vooral mensen die hun mond opentrekken als er wat aan de hand is: of ze prikken iemand plat, of ze zorgen met medicatie dat-ie helemaal verdwaasd wordt. Alleen om zogenaamd rust in de tent te houden.’
De verwaarlozing van vluchtelingen door Justitie valt alleen te verklaren met de giftige combinatie van kapitalisme en racisme. Vluchtelingen worden gestigmatiseerd als ‘probleem’, opgevangen als criminelen, en zo snel mogelijk uitgezet. ‘Uitzetbaarheid’ is een kernwoord in hun elektronisch dossier.
Nederland lapt de internationale richtlijnen al decennia aan zijn laars. Dat weerhoudt ultrarechtse figuren als Jan Roos niet om de nonsens te tweeten dat vluchtelingen voor duizend euro hun tanden laten bleken.
Meer dan 300.000 Nederlanders kunnen inmiddels hun zorgpremies niet meer betalen. Die ontwikkeling ging hand in hand met de afbraak van vluchtelingenrechten. Wie accepteert dat vluchtelingen een ‘kostenpost’ zijn, accepteert dat van bejaarden en werklozen ook.
Socialisten moeten beargumenteren dat het antwoord niet is ‘eigen arbeiders eerst’. Ieder van ons had die ‘ander’ kunnen zijn – en oud worden we allemaal. Daarom pleiten we voor onvoorwaardelijke solidariteit met alle onderdrukten, ongeacht herkomst of religie. Alleen door voor onze rechten te vechten op een collectieve basis kunnen we de aanval van rechts weerstaan.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Sterfgevallen van vluchtelingen: een reeks van ‘incidenten’
Sterfgevallen van vluchtelingen worden afgedaan als ‘incidenten’. Vluchtelingen die getuige zijn, praten nauwelijks uit angst voor een negatieve beslissing op hun asielaanvraag. Justitiële instellingen maken cijfers niet openbaar.
• Op 27 juni 2010 lag de zwangere Somalische vrouw Zahare Bare (42) urenlang op een matras op de gang bij de balie van AZC Leersum. Zonder medische hulp stierf zij. Volgens COA handelde de beveiliging volgens de regels.
Een getuige zei: ‘Ze zeiden laatdunkend: we zullen een dokter uit Afghanistan bellen.’ Ooggetuige Ahmed Nuur: ‘Twee mannen en een vrouw kwamen kijken, en ze lachten alleen maar. Ze gingen terug en ze zeiden: regel het zelf maar.’
Volgens de Inspectie voor de Gezondheidszorg had de vrouw tijdens haar zwangerschap veel vaker een huisarts moeten zien. De locatiemanager van COA had deze echter een langdurig terreinverbod opgelegd!
• Op 17 januari 2013 verhing Alexander Dolmatov (36) zich in zijn cel in uitzetcentrum Rotterdam. Hij was opgesloten terwijl zijn procedure nog niet was afgelopen. EenVandaag concludeerde dat medische zorg in noodsituaties en acute psychiatrische zorg niet geregeld zijn, en de cellen slechter zijn dan in de gevangenis.
• In augustus 2014 overleed Guled Nasir (32) na een vechtpartij in de Vluchtgarage. ‘Guled was er slecht aan toe. Hij was angstig en wanhopig’, zei advocaat Pim Fischer. Hij had een verzoek ingediend voor crisisopvang, maar de gemeente had daar niet op geantwoord.
• Op 7 juli 2015 overleed Sekaye Melese (59) uit Ethiopië. Hij was in 2000 naar Nederland gekomen, had vier jaar in AZC Azelo gewoond en werd sindsdien opgevangen door Stichting Noodopvang Asielzoekers Borne. Hij had trauma’s en hartklachten, maar kreeg geen status.
• Op 16 januari 2016 verhing de Irakese vluchteling Hussein Amer (30) zich in de noodopvang in Alphen. Amer, aangekomen op 6 oktober 2016, werd ‘sober’ opgevangen in Goes en werd in het onzekere gehouden over de procedure. Omdat hij zijn gezin niet kon laten overkomen, en zijn vrouw voorstelde te scheiden, werd hij wanhopig.
Akram Shawki van de Stichting Hoop voor Vluchtelingen zei: ‘Je vlucht uit een oorlogsgebied en komt in een gevangenis. Je mag niet werken, je hebt geen geld. Persoonlijk heb ik elf asielzoekers ontmoet die aan zelfmoord dachten, die van hun hoop waren beroofd.’
• Regelmatig komen vluchtelingen om door geweldsmisdrijven. Dat gold bijvoorbeeld voor de Mostafa Talaie (43) uit Iran, in februari 2013 doodgestoken in Oisterwijk, en waarschijnlijk de Eritrese Kahsay Mekonen (47), in januari 2014 dood gevonden in Bremen.
Belangrijke oorzaken van al deze sterfgevallen zijn: het repressieve regime waaronder zij onschuldig worden opgesloten en de onzekerheid over hun toekomst. Tot slot zijn vluchtelingen een kwetsbare groep en een makkelijk doelwit.