Kolonisatie door Afrikaanse ogen
Door Maina van der Zwan
Geschiedenis wordt geschreven door de overwinnaars, wat uitzonderingen tot een verademing maken. Dankzij twee jaar aan archiefwerk en een schat aan bronnen, heeft Conny Braam een reconstructie geschreven van de kolonisatie van wat later Namibië is gaan heten, vanuit Afrikaans perspectief. Dat laatste is uniek. Meestal figureren Afrikanen hooguit als decor, statistiek of slachtoffer. Zo niet Hendrik Witbooi, opperkapitein van de Nama’s, nomaden van zuidwest Afrika.
Eind 19de eeuw waren de Nama’s al verdreven door de Hollandse en Britse kolonisten in zuidelijk Afrika. Tijdens hun trek naar vruchtbare grond in het noorden stuitten ze op Duitsers die hun graantje mee wilden pikken van de Europese verdeling van Afrika. In de jaren die volgen heeft Hendrik Witbooi een dagboek bijgehouden en honderden brieven geschreven, naar gouverneurs, kolonisten, kranten, andere kapiteins en zelfs winkeliers. Zijn poëtische geschriften geven blijk van een diep begrip van de aard van kolonialisme, verschillende vormen van geweld in conflicten, inheemse wetgeving en de irrationaliteit van marktwerking.
Zo schrijft hij in 1892 aan een andere Nama-kapitein: ‘We kennen geen wetten die een ander een verbod opleggen ten aanzien van het gebruik van water, weidegrond of wegen. Ieder mag er vrij gebruik van maken, of hij nu bruin, zwart of blank is. Want ook ik wil zo vreedzaam mogelijk met de blanken samenleven. Maar niet met degenen die in Windhoek proberen een eigen regering te vestigen en die ons wetten wil opleggen die getuigen van weinig verdraagzaamheid.’
De Duitse kolonisten halen het hele repertoire van onderwerping uit de kast. Van het stimuleren van alcoholgebruik en schulden tot zendelingen en bruut geweld met de modernste wapens. Linksom of rechtsom worden verdragen voor ‘Duitse protectie’ afgedwongen. Nadat Duitse kolonisten en boeren jarenlang stelselmatig alle gemaakte afspraken breken en de Nama’s dieper reservaten indrijven, is de maat vol. Hendrik Witbooi, inmiddels 74, verspreid een oproep naar de verschillende stammen. ‘Niet langer wil ik nog naar achteren lopen. NIet langer wens ik het hoofd te buigen. Ik ben aan het eind gekomen. Daarom laat ik alle kapiteins weten dat het de hoogste tijd is voor een algemene vergadering.’
Wat volgt is een vereniging van alle Afrikaanse stammen en een heldhaftige guerilla-oorlog. Het Duitse leger wankelt en kan alleen standhouden door tienduizenden extra manschappen die het uitroeiingsbeleid naar grotere extremen voeren. Alle Afrikanen moeten vermoord worden. Kinderen worden doorspiest, meisjes verkracht, bronnen vergiftigd en hele gemeenschappen de woestijn ingedreven. Het is een verschrikking, vastgelegd in dagboeken, brieven en foto’s voor prentkaarten in Duitsland; de ontmenselijking verantwoord door ‘wetenschappelijke’ rassentheorieën en haatzaaiende media.
De uitroeiingsmethoden lijken op die van de Europese kolonisator in Amerika, en de werk- en concentratiekampen waarin de Nama’s en Herero’s creperen zijn voorlopers van de Holocaust. Maar in tegenstelling tot de volkerenmoord in Europa, is die in de Duitse koloniën weggemoffeld in de voetnoten van geschiedenisboeken. Pas dit jaar zal de Duitse regering excuses aanbieden, al zullen de kleinkinderen van de overgebleven Nama’s en Herero’s daar weinig aan hebben. Zij wonen nog steeds grotendeels in reservaten terwijl witte boeren grote lappen vruchtbare grond bezitten.
De strijd tegen het ontstaan van dit immense onrecht is een grimmige geschiedenis, maar ook een prachtig verhaal dat rijk is aan details en liefde voor de mensheid. Hendrik Witbooi hoort in het rijtje Afrikaanse vrijheidsstrijders van Nelson Mandela en Patrice Lumumba. Ik vermoed dat zijn geschriften de eerste uitdrukking geven aan het project van Pan-Afrikanisme, het in solidariteit verenigen van alle Afrikanen tegen hun onderdrukkers. Conny Braam heeft zowel het bronnenmateriaal als de idealen tot leven gewekt. Ik ben Hendrik Witbooi is een genot om te lezen en een inspiratie voor de hedendaagse strijd voor dekolonisatie.
Conny Braam
Ik ben Hendrik Witbooi
Atlas Contact 2016 / 384 pagina’s / €19,99