‘Ring the bells that still can ring’ – in memoriam Leonard Cohen

Een dag voor de verkiezing van Donald Trump tot president van de VS, stierf de zanger Leonard Cohen in Los Angeles, 82 jaar oud. Het contrast tussen beide mannen kon nauwelijks groter zijn.
18 november 2016

Door Michiel Bakker

Aan de ene kant de schreeuwerige, racistische, narcistische en hypocriete miljardair Trump en aan de andere kant de ingetogen Cohen met zijn karakteristieke zachte en diepe keelgeluid, die zijn hele artiestenbestaan in zijn teksten met veel ironie en zelfspot de oneerlijke strijd tussen menselijke waardigheid en machtswellustelingen bezong.

In 2008 werd Leonard Cohen opgenomen in de Rock and Roll Hall of Fame. Tijdens die gelegenheid omschreef zanger Lou Reed wat Leonard Cohens muziek en teksten hem hadden geleerd: ‘Leonard Cohen leert dat het mogelijk is om te leven met sierlijkheid, waardigheid en integriteit, zonder je over te geven aan illusies, zonder toe te geven aan onverschilligheid, zonder blind te zijn voor je eigen mislukkingen en tekortkomingen in een wereld die al te vaak corrupt en kwaadaardig is.’

Treffender kan hij niet worden omschreven. Reed geeft aan hoe voelbaar het gat is dat hij achterlaat want Cohen, hoewel vergeleken met Bob Dylan en Paul Simon, was een artiest uniek in zijn soort die niet vervangen kan worden. Uniek was hij met name in zijn consistente kritiek op de wereld om hem heen, maar ook uniek in de kwaliteit van zijn albums. Zijn laatste album doet bijna niet onder voor zijn eerste, dat bijna 50 jaar geleden verscheen.

Vlak voor zijn dood schreef Leonard Cohen wat gezien kan worden als zijn vaarwel richting zijn fans, zijn vrienden, zijn familie en de wereld. Terwijl Hillary Clinton en Donald Trump hun beloftes en leugens over elkaar uitstorten, werkte Cohen met een kleine groep musici aan zijn laatste nummers, vechtend en schrijvend met de dood op zijn hielen. Het moet een tour de force zijn geweest voor een zanger die soms jarenlang werkte aan één nummer. Dat deed hij niet uit luiheid of gebrek aan inspiratie, maar omdat hij zocht naar de perfecte balans tussen zijn tekst, de melodie en zijn zang.

Op dit laatste album, You Want It Darker, dat in oktober 2016 verscheen, klinkt Cohen donkerder dan ooit, maar ook scherper en kwader. Niets merk je van de ziekte van Leonard Cohen, maar hij confronteert je wel met de ziekte van de wereld die hij achterlaat. Het is een kaars die fel flikkert voor hij uitgaat. Het album legt niet de vinger op de zere plek zoals een gewone protestzanger dit doet maar hij reikt diep, vol van verbijstering, woede en ontzetting.

Leonard Cohen is de vertolker van de emoties die universeel zijn voor mensen die niet verdoofd willen raken in een wereld waarin oorlogen, vluchtelingen en vernietiging aan de orde van de dag zijn. Zo zingt hij in de titelsong, met ironie over zijn eigen lot: ‘They’re lining up the prisoners / And the guards are taking aim / I struggled with some demons / They were middle class and tame.’ In het refrein zit een ontkenning van de wereld, haar leiders, het systeem en het is even hard als poëtisch: ‘If you are the dealer, I’m out of the game / If you are the healer, it means I’m broken and lame / If thine is the glory then mine must be the shame / You want it darker / We kill the flame.’

Cohens gedichten en teksten vormen een wereld van ontkenning waarin hij ruimte probeert te vinden voor èchte gevoelens van verbittering, woede, vernedering, maar ook blijdschap, liefde, schoonheid en authenticiteit. In die wereld is voor iedereen iets te herkennen en te ontdekken.

In de week waarin Leonard Cohen stierf gaf ik een klas les over het fenomeen ‘McDonaldization’ van de socioloog George Ritzer. Ritzer beschrijft in zijn boek het thema van vervreemding en hoe allerlei aspecten van het menselijk bestaan ondergeschikt worden gemaakt aan de lopende band machinerie en de mentaliteit van het productiemodel dat we vast allemaal wel eens hebben ervaren in deze fastfoodketen.

Ritzer waarschuwt hoe de wereld het slachtoffer wordt van de irrationalisering van deze rationalisering van ons bestaan, een wereld waarin de mens een tandwiel in een machine dreigt te worden, waarin ons bestaan steeds leger en onmenselijker wordt. Het zijn precies die gevolgen die centraal staan in Cohens sterkste songs: uitbuiting (‘Everybody Knows’); de Nieuwe Wereldorde (‘The Future’); prostitutie (‘Sisters of Mercy’); onbereikbare vrijheid en liefde (‘Bird on a Wire’); gebrek aan spiritualiteit in religie (‘Angel’s Eyes’) en oorlog (‘Anthem’).

Marx schreef ooit dat teveel mensen bezig zijn de wereld te interpreteren zonder te begrijpen dat we hem moeten veranderen. Mist dit bij Cohen? Vertelt hij ons alleen wat mis is? Nee, bij Cohen gaan beide samen. Cohen schudt je wakker als je comfortabel wegzakt in de droom dat het allemaal zo erg niet is. Zijn verhaal is donker zoals de wereld om ons heen dat kan zijn. Echter, hij spoort niet aan om te accepteren of te vluchten maar om te vechten: ‘Ring the bells that still can ring / Forget your perfect offering / There is a crack in everything / That’s how the light gets in.’

Het is aan ons dat Leonard Cohens woorden luider blijven klinken dan Trumps boodschap van haat.