Brazilië: ‘Roussef is als zondebok gebruikt’
Wat waren de verwachtingen van de PT toen zij in 2002 aan de macht kwamen?
Er was veel hoop op fundamentele veranderingen. De absolute armoede in een groot deel van de maatschappij zou opgelost worden, beloofde de PT. Daarnaast wilde ze corruptie uit de politiek weghalen. Maar er waren ook veel eisen vanuit grassroots-bewegingen in Brazilië: de inheemse bevolking wilde bijvoorbeeld stukken land terug die waren overgenomen door grootgrondbezitters. De situatie van de Afro-Brazilianen moest verbeterd worden, maar ook vanuit de feministische beweging waren er verzoeken. Allerlei linkse bewegingen hadden dus hoop op verandering.
En wat heeft de PT daarvan waar kunnen maken?
Bijna veertig miljoen Brazilianen zijn uit de hongerarmoede geholpen. Dat is een enorme prestatie. De PT heeft inheemse bevolking land teruggeven, ondernam positieve actie richting Afro-Brazilianen en democratiseerde het onderwijs. In de laatste jaren is ook de geschiedenis van Afro-Brazilianen deel geworden van het curriculum in het hele land. Er zijn dus fundamentele dingen in Brazilië veranderd. Dat werd mogelijk gemaakt met een grote economische bloei in Brazilië. Hierdoor zat sociaal-economische verandering de elite niet zozeer in de weg: er was genoeg geld.
Op een bepaald moment ging het economisch gezien minder door de verlate recessie in 2011. De overheid probeerde nog sociaal beleid te voeren, maar toen zei de elite: ‘Tot hier en niet verder’.
Hoe populair was Rousseff bij de arbeiders?
Rousseff is richting het eind zeer impopulair geworden. Dat heeft onder andere te maken met het feit dat de PT hele verkeerde allianties gesloten heeft met centrum-rechtse en rechtse partijen om aan de macht te blijven. Dit was een grote fout. Ze hebben gekozen om hun eigen agenda in de prullenbak te gooien om te blijven regeren. De PT verloor toen dus populariteit bij de arme Brazilianen.
Wat was de aantijging die Rousseff uiteindelijk haar presidentschap heeft gekost?
Dat ging over budgettaire verschuivingen. Ze heeft een bepaald deel van het budget gebruikt voor iets anders om het geheel mooier te maken. Dat is een normale praktijk en gebeurt zowel in de nationale overheid als in de lokale overheden in Brazilië. Corruptie is wel degelijk voorgekomen bij politici, op alle plekken in het politieke spectrum. Maar Rousseff is daarvoor als zondebok gebruikt.
Hoe ging de procedure van het afzetten in werking?
Heel stroef, het was echte juridische gymnastiek om dat voor elkaar te krijgen. Met veel binnenskamerse gesprekken en vuile onderhandelingen tussen rechtse politici. Dit soort dingen kwamen voor in de onafhankelijke media, maar niet in de mainstream. De bevolking werd een verhaal verkocht dat het allemaal conform de democratische procedures ging. Maar zo is het niet.
En dat bleek ook: uiteindelijk is er door dit proces twee dingen besloten. Ten eerste dat Rousseff afgezet mocht worden, en ten tweede dat zij niet vervolgd werd. Zij werd afgezet omdat zij volgens hen een misdaad had begaan, maar is niet vervolgd omdat haar schuld juist niet juridisch bewezen is. Dat laat al zien hoe twijfelachtig deze procedure was.
Hoe dan ook is deze procedure onrechtmatig. Het doet denken aan andere momenten uit de Braziliaanse democratie. Toen Jango (de laatste linkse president vóór de PT, red.) in 1964 afgezet werd, bijvoorbeeld. Brazilië heeft een geschiedenis van coups: wanneer de elites het niet eens zijn met een sociaal programma, accepteren ze de regering niet.
Je vertelde net dat de Braziliaanse mainstreammedia de rechtse politici continu een hand boven het hoofd hebben gehouden. Wat is verder de rol van de media geweest in de afzettingsprocedure?
Er was een hele grote mediahetze tegen de PT en Rousseff, dat moet je absoluut niet onderschatten. In Brazilië is de grote media in de handen van een paar zeer rechtse families die een verleden hebben van steun aan de militaire dictaturen in de jaren 60, 70 en 80. Je krijgt heel weinig onafhankelijke berichtgeving.
Dat is heel bepalend: zij bepalen wat er mogelijk is in de politiek en wat de maatschappelijke reactie erop is. Er zijn veel dingen die je gewoon niet ziet. Er was in Sao Paulo vorige week zondag een enorme demonstratie. De organisatoren zeggen dat er meer dan 100.000 mensen waren tegen de huidige regering. Hier kwam daar nauwelijks wat van in de kranten of op televisie.
Waar staat de regering van Michel Temer voor?
Alles wat de PT heeft bereikt, wil deze partij kapotmaken. Hier zijn ze al mee bezig sinds voor de afzettingsprocedure. De rechten van seksuele minderheden, Afro-Brazilianen en de inheemse bevolking zullen worden ingeperkt. Ze zijn neoliberaal maar ook conservatief. Ze gaan ook de natuurlijke bronnen van Brazilië verkopen: het is niet voor niets dat meteen na de impeachment (afzetting van Rousseff) een grote delegatie naar China is gegaan. Heel veel multinationals waren zich al klaar aan het stomen om Petrobras te kopen. Dat wilde de linkse delen van de maatschappij niet, maar dat wordt nu in heel snel tempo verkocht, wat een groot drama is voor het land.
Hoe heeft de arbeidersbeweging gereageerd op de staatsgreep?
Er zijn nu bredere coalities die tegen de impeachment de straat op zijn gegaan. Ook andere linkse partijen, linkse oppositiepartijen, zijn met de PT samengekomen tegen dit hele proces. Ook sociale grassroots-bewegingen doen hier ook aan mee. Frente Popular en Povo Sem Medo zijn de grootste groepen die de laatste demonstraties hebben gemobiliseerd. Hierover wordt nauwelijks of niet bericht in de Braziliaanse media.
Wat voor hoop heb je voor die oppositie?
Ik ben ongerust, het is heel ernstig. De afbraak van rechten die ten bate zijn van de armsten en gemarginaliseerde delen van de bevolking gaat gepaard met de criminalisering van oppositie en van demonstraties. Mensen worden gevangen genomen zonder proces, minderjarigen worden meegenomen door de politie. De politie is ook zeer agressief tegen demonstranten. Dit lijkt een staat van beleg waarin de regering alles mag doen — het lijkt op een gang naar een dictatuur. Daar ben ik ongerust over.
Tegelijkertijd is de mobilisatie op straat sterk en groeiende. Vorige week en vandaag ook weer zijn er grote demonstraties. Nieuwe verkiezingen is een massale eis van al die mensen die op straat staan. Je ziet overigens een groot verschil tussen de demonstraties die vóór en tegen impeachment zijn wat betreft de samenstelling. Meerdere huidskleuren uit verschillende sociaal-economische klassen. Dit is een contrast met de pro-impeachment manifestaties: dat zijn witte mensen uit de hoge middenklasse. Het is duidelijk voor welke belangen Temer staat.
Er komt steeds meer naar buiten door de onafhankelijke pers. Mijn hoop is dat de overheid zich onder druk voelt en dat er zo snel mogelijk nieuwe verkiezingen komen. Hier heeft niemand voor gekozen.