Debat ‘zwart, wit en de strijd tegen racisme’: Gekleurde empowerment is noodzaak voor bevrijding
Waar staan we anno 2016 in de antiracismebeweging in Nederland en wat zijn de uitdagingen voor de toekomst? Sandew Hira stelt twee strategieën tegenover elkaar: een socialistische en een dekoloniale strategie.
Ik schets enkele verschillen tussen de twee benaderingen. In socialistische analyses wordt de oorsprong van racisme gezocht in het kapitalisme. Het kapitalisme gebruikt racisme als een instrument om de werkende klasse te verdelen. Het centrale concept in deze analyse is het begrip klasse. Kapitalisme is een klassenmaatschappij waarbij de centrale strijd plaatsvindt tussen de kapitalisten (eigenaren van de productiemiddelen) en het proletariaat (dat zijn arbeid moet verkopen om te leven). Daarin is racisme een instrument om de werkende klasse te verdelen. De basistegenstelling is de klassentegenstelling.
De strategie in de antiracistische strijd moet erop gericht zijn om de verdeeldheid tegen te gaan zodat het einddoel – de omverwerping van het kapitalisme – kan worden bereikt. De omverwerping van het kapitalisme houdt onder meer in:
• De inrichting van een planeconomie waarbij het marktmechanisme wordt vervangen door planning, waarbij de staat de productie en distributie organiseert op basis van de behoeften van de werkende klasse. De kapitalistenklasse bestaat niet meer;
• De omverwerping van de parlementaire democratie en de inrichting van de dictatuur van het proletariaat. Er bestaan geen politieke partijen. Arbeidersraden worden gekozen op basis van afvaardiging vanuit regio’s en specifieke groepen (jongeren, vrouwen);
• De herinrichting van kennisproductie op basis van wetenschappelijke inzichten vanuit de Europese verlichting (wetenschap vervangt geloof);
• De herinrichting van sociale relaties op basis van gelijkheid tussen iedereen en het verdwijnen van sociale verschillen tussen mannen, vrouwen en etnische groepen.
De socialistische analyse is geworteld in de Europese Verlichting die veel concepten heeft geproduceerd die terug te vinden zijn in de verschillende takken van wetenschap: filosofie, economische theorie, sociale theorie, culturele theorie, politieke theorie, feministische theorie et cetera.
De organisatorische implicatie van deze analyse is dat op basis van klassensolidariteit alle krachten moeten worden gemobiliseerd om gezamenlijk racisme te bestrijden en verdeel-en-heers tegen te gaan. De actiepunten zijn geconcentreerd op gelijke rechten. Dat is de uitdaging voor de toekomst.
Dekoloniale theorie
Veel dekoloniale theoretici komen voort uit de marxistische school en hebben hun desillusie met de marxistische theorie en praktijk omgezet in een alternatieve theorie van bevrijding: Decolonizing The Mind (DTM).
Ik zie de oorzaak van racisme niet in kapitalisme, maar in kolonialisme, dus enkele eeuwen voor de opkomst van het kapitalisme. Racisme was een organiserend principe van het kolonialisme: economische, politieke, sociale, culturele en geografische structuren waren gebaseerd op een combinatie van etniciteit, klasse, natie en globalisatie. Het concept van klasse speelt een ondergeschikte rol. Etniciteit was en is van cruciale betekenis. Racisme is geïnstitutionaliseerd geraakt in de bovengenoemde structuren.
In de culturele structuren is het geïnstitutionaliseerd in kennisproductie en in de concepten van de Europese Verlichting, inclusief het marxisme. Kennis wordt vervolgens vertaald in beleid op alle terreinen van de samenleving.
Buiten de Europese Verlichting is er voor en sinds het kolonialisme kennis geproduceerd met bevrijdingsconcepten over hoe economie, politiek, sociale en culturele verhoudingen zouden moeten worden georganiseerd, die verschillen van de marxistische. Ze zijn geworteld in de ervaringen van de niet-westerse beschavingen. In DTM herwaarderen we deze concepten.
De strategie in de antiracistische strijd moet erop gericht zijn om de racistische instituties te identificeren, te bekritiseren en te vernietigen of veranderen. Daarbij moet erkend worden dat institutioneel racisme verschillend inwerkt bij verschillende etnische groepen. Bij witte mensen is het probleem niet inferioriteit, maar superioriteit. Bij gekleurde mensen is een groot probleem de kolonisatie van de geest met inferioriteitscomplexen als resultaat en empowerment als noodzaak voor bevrijding.
De organisatorische implicatie is dat er in de gekleurde gemeenschappen een voorhoede van activisten moet worden gevormd die een massabasis kan ontwikkelen op basis van empowerment. De gekleurde massa die bevrijd is van mental slavery zal druk uitoefenen in de witte gemeenschap om de racistische instituties te ontmantelen of te veranderen.
Sandew Hira is directeur van het International Institute for Scientific Research
………………………………………………………………………………………………………………….
Peyman Jafari: ‘Klasse en niet “etniciteit” stond centraal’
Beste Sandew,
Het is fijn te constateren dat we meer gemeen hebben dan ons verdeelt. Gezien de opkomst van racistische krachten in Europa is dat geen luxe.
Ik begrijp de desillusie met ‘socialisme’, dat geassocieerd werd met het staatskapitalisme van de Sovjet-Unie. Maar zoals de campagne van Bernie Sanders in de VS laat zien, vindt de boodschap van de BlackLivesMatter-protesten een groter gehoor nu zwart en wit samenkomen in de strijd tegen de economische en politieke machtsstructuren die door en door racistisch zijn.
Het centraal stellen van de strijd tegen kolonialisme heeft ook tot grote teleurstellingen geleid omdat de koloniale elites plaats maakten voor een lokale heersende klasse die vrolijk meedoet met de kapitalistische globalisering. Daarvoor waarschuwde Frantz Fanon in zijn Verworpenen der aarde.
Als kolonialisme de oorzaak noemt van racisme, en vervolgens racisme aanwijst als het ‘organiserend principe van het kolonialisme’ maak je de cirkelredenering die ik bedoel. De Europese veroveringen waren toch niet gemotiveerd door racisme? De Britten koloniseerden ook het witte Ierland in de zestiende eeuw. De groei van de markt in de vijftiende eeuw was cruciaal. De Europese handelaren begonnen naar alle uithoeken van de wereld uit te zwermen voor het maken van winst, en de verschillende koningen probeerden ten koste van elkaar een graantje mee te pikken. Klasse en niet ‘etniciteit’ stond centraal.
En vandaag de dag is het toch onmiskenbaar dat de sociale afbraak onder het neoliberalisme en de imperialistische oorlogen in het Midden-Oosten de voedingsbodem voor racisme hebben vergroot?
Dit is geen theoretische discussie. Het heeft consequenties voor de strategieën tegen racisme, want wat bedoel je precies met het ‘vernietigen of veranderen’ van de ‘racistische instituties’? Kunnen we discriminatie op de arbeidsmarkt stoppen zonder de structurele macht van de werkgevers aan te tasten? Nee, en daarom komt de strijd tegen racisme niet ver zonder de strijd tegen het kapitalisme.
Lees ook Peymans pleidooi.