Syriza: lessen van een gefaald project

Begin 2015 vormde het radicaal-linkse Syriza samen met de nationalistische Onafhankelijke grieken de nieuwe regering. Nu, een krap jaar later, voert de partij bezuinigingsbeleid en noemt Tsipras de deal tussen de EU en Turkije ‘goed voor vluchtelingen’. Hoe kunnen we deze ontwikkeling begrijpen?
25 april 2016

Door Ewout van den Berg

Het boek Syriza – Inside the Labyrinth is een verslag van deze periode. De schrijver, Kevin Ovenden, is een Britse socialist die de ontwikkelingen in Griekenland al decennia volgt. De kracht van het boek is dat het het politieke project van Syriza in de context plaatst van de bewegingen op straat en op de werkplek.

Het grootste bestanddeel van wat nu Syriza is, Synaspismos, postioneerde zich de afgelopen vijftien jaar in de ruimte tussen de sociaal-democraten van Pasok en de stalinisten van KKE. Begin jaren ’00 was Syriza onderdeel van de grote bewegingen tegen de oorlog en tegen kapitalistische globalisering. Toen eind 2008 de jeugd in opstand kwam na de moord op de 15-jarige Alexis door de politie, weigerde Tsipras de rellen te veroordelen. Door aan te sluiten bij radicaliserende jongeren en een ruimte voor discussie te creëren, bouwde de partij krediet op.

Linkse hegemonie

De economische crisis raakte Griekenland het hardst van alle Europese landen. In 2015 lag de jeugdwerkloosheid boven de 50 procent, honderdduizenden jongeren werden gedwongen te migreren. Achtereenvolgende kabinetten van Pasok en Nieuwe Democratie voerden vernietigend bezuinigingsbeleid door. Dit leidde tot massaal verzet en een verschuiving van politiek bewustzijn.

Syriza groeide in korte tijd uit tot de politieke articulatie van deze diepe onvrede en de massabeweging op straat. Ovenden laat zien dat deze beweging naar links helemaal niet vanzelfsprekend was. De doorbraak van de racistische partij Laos in 2011 werd gevolgd door groeiende populariteit van nazipartij Gouden Dageraad.

Extreem-rechts woekerde op de voedingsbodem van bezuinigingsbeleid en het racisme van de gevestigde politiek. Zo werd een aids- en hiv-crisis in 2011 door de minister van gezondheidszorg en sociaal-democraat Loverdos in de schoenen geschoven van vluchtelingen die ‘gezonde Griekse mannen’ zouden besmetten.

Links in Griekenland heeft een sterke traditie in de strijd tegen racisme, fascisme en in solidariteit met vluchtelingen. Op het moment dat de antifascistische rapper Pavlos Fyssas in september 2013 werd vermoord door neonazi’s, was links in staat met massamobilisaties de vervolging van de Gouden Dageraad af te dwingen – ondanks de nauwe verwevenheid van die partij met de conservatieven van Nieuwe Democratie en de diepe staat.

Structure versus agency

Het boek laat goed de ongekende chantage zien waarmee de regering te maken kreeg zodra ze aan de macht kwam. In het programma van Thessaloniki pleitte de partij onder andere nog voor een totale herziening van de schuld en investeringen in publieke voorzieningen in plaats van bezuinigingen. Op het moment dat de partij regeerde, werd door de zogenaamd ‘neutrale’ Europese Centrale Bank de geldtoevoer afgeknepen om de bevolking in opstand te brengen tegen Syriza.

De meedogenloze weerstand waarmee Syriza geconfronteerd werd vanuit de heersende klasse in Griekenland en de eurozone, betekent niet dat de partij geen alternatieven had. Ovenden laat zien dat Syriza zich richtte op het overtuigen van de machthebbers, in plaats het opbouwen van zelforganisatie van onderaf.

In plaats van de bewegingen te bouwen op de werkplekken en op straat, koos Tsipras ervoor om in de aanloop naar de verkiezingen begin 2015 investeerders gerust te stellen met ingezonden brieven in de Financial Times. Toen Syriza de verkiezingen won, koos zij ervoor een nationalistische partij centrale ministersposten toe te vertrouwen, in plaats van een minderheidsregering te vormen. Het referendum was de uitzondering op de regel. En zelfs dit was het resultaat van druk van onderaf, waarbij de leiding van Syriza hier nog onderuit probeerde te komen.

Lessen

De ervaring van Griekenland brengt belangrijke lessen naar voren over strategie. In de eerste plaats over de vraag: hervorming of revolutie? Het is een illusie dat links zomaar de controle over het staatsapperaat zou kunnen overnemen. De heersende klasse staat dit niet toe. Dat zagen we met Mitterrand in 1983 en dat zien we nu met Syriza. Revolutionairen zien de oplossing in de zelfemancipatie van werkende mensen en niet het parlement. Deze les is nog steeds niet voldoende geland bij de linkse afsplitsing van Syriza, Volkseenheid.

Revolutionair links in Griekenland is georganiseerd in Antarsya, een antikapitalistische coalitie van uiteenlopende organisaties. Ovenden laat zien dat ondanks het geringe electorale gewicht van de partij – tijdens de laatste verkiezingen haalde Antarsya nog geen procent van de stemmen activisten een leidende rol spelen in bewegingen, zoals antiracistische coalitie Keerfa. Uiteindelijk is een uitbreiding van de experimenten van arbeidersmacht, zoals die over publieke omroep ERT, nodig om uit het EU-dwangbuis van bezuinigingsbeleid te breken.

Dat Syriza nu de partij is die bezuinigingen doorvoert en in samenwerking met de NAVO en Turkije de vesting Fort Europa bewaakt, is niet het eindpunt van de ontwikkeling van links in Griekenland. Nieuwe Democratie is diep verdeeld en nazi’s van de Gouden Dageraad moeten voor de rechter verschijnen. Ovenden laat zien dat de Griekse arbeidersklasse de afgelopen jaren onder hoge druk belangrijke lessen heeft geleerd. Zijn boek is een must-read voor iedereen die betekenis probeert te geven aan een socialisme voor de 21ste eeuw.

Kevin ovenden
Syriza – Inside the Labyrinth
Pluto Press 2015 / 208 pagina’s / 21,50

Het Marxisme Festival van 21-22 mei heeft een bijeenkomst over The left in government – lessons from Syriza.