De strijd voor emancipatie
Door Hella Baan
‘Wereldwijd bezitten vrouwen 1 procent van de welvaart, terwijl zij tweederde van het aantal analfabeten uitmaken.’ Judith Orr drukt ons met de neus op de feiten. In de afgelopen honderd jaar zijn er belangrijke overwinningen behaald. Zo hebben vrouwen nu in veel landen wettelijk recht op gelijke behandeling en kunnen ze scheiden, stemmen en veilig een abortus ondergaan. Toch worden vrouwen wereldwijd onderbetaald en seksueel belaagd. Er is nog genoeg te doen in de 21ste eeuw. Daarom schreef zij Marxism & Women’s Liberation.
Vrouwenonderdrukking is niet van alle tijden, maar is langzaam ontstaan. Met wetenschappelijk onderzoek, archeologische vondsten en ooggetuigenverslagen geeft Orr wat inzicht in de vroegste menselijke samenlevingen. Zo citeert ze een missionaris die de vrouwen van de Innu beschrijft, de oorspronkelijke bewoners van het schiereiland Quebec-Labrador: ‘Alle echte autoriteit behoort hun toe. Het land, de velden, en hun oogst, alles is van hen.’
Gedurende ruwweg 90 procent van de menselijke geschiedenis was geen sprake van systematische onderdrukking. Tienduizenden jaren lang trokken mensen jagend en verzamelend rond in kleine egalitaire groepen. Orr legt uit hoe dat veranderde. Gaandeweg vestigden mensen zich meer op een vaste plek om gewassen te telen. Er werden meer velden bebouwd. Daardoor werd het werk zwaarder en vergde meer arbeidskrachten. De druk op vrouwen om kinderen te krijgen en te verzorgen werd groter. Vrouwen hadden een steeds groter aandeel in reproductie en mannen in de productie.
Het overschot van de productie kwam daardoor in handen van mannen. Dat gaf hen een machtspositie ten opzichte van vrouwen. Hier liggen de wortels van vrouwenonderdrukking. Door de eeuwen heeft de onderdrukking zich ontwikkeld en geleid tot de marginalisatie van vrouwen.
Maar vrouwen hebben zich hier nooit bij neergelegd en vochten met succes voor verbeteringen. Orr noemt een aantal aansprekende voorbeelden. Zo dwongen vrouwen tijdens broodrellen in de middeleeuwen een lagere graanprijs af. Suffragettes gingen in de gevangenis in hongerstaking.
Feminisme
Het boek beschrijft het verloop van verschillende vrouwenbewegingen, de ideeën die daaruit ontstonden en de reikwijdte ervan. Vooral de invloed van het tweede-golffeminisme is nu nog steeds duidelijk merkbaar. Orr beschrijft hoe in de jaren 70 grote acties plaatsvonden. Maar ze legt ook de zwakte van de beweging bloot.
Vrouwen werden overwegend beschouwd als homogene groep. Daardoor was er een blinde vlek voor de invloed van ras en klassentegenstellingen. In reactie daarop hebben zwarte feministen belangrijke theorieën ontwikkeld om te beschrijven hoe racisme en seksisme elkaar beïnvloedden. Zo introduceerde Kimberlé Grenshaw het begrip intersectionaliteit.
Orr behandelt een aantal van deze theorieën, waaronder ook over identiteit en privilege. Het zijn waardevolle analyses van onderdrukking. Tegelijkertijd wijst Orr erop dat ze ertoe kunnen leiden dat activisten zoeken naar individuele oplossingen en het belang van systeemverandering uit het oog verliezen.
De kracht van dit boek is dat het de noodzaak van systeemverandering centraal stelt. Orr zegt daarover: ‘Racisme, seksisme en homofobie zijn gegroeid uit een systeem dat ons moet verdelen om ons onder controle te houden. Elke aanval op dat systeem, op de materiële wereld om ons heen, brengt ook de ideeën die eruit voortkomen in beweging.’ Het bestrijden van (persoonlijke) ideeën is daarom niet voldoende. Er is wezenlijke verandering nodig.
Orr merkt terecht op dat binnen het kapitalisme emancipatie verdeeld is langs klassenlijnen. In 2008 verdiende de 1 procent rijkste vrouwen 8 procent van het totale inkomen van alle vrouwen. De 9 rijkste vrouwen van de wereld bezitten gezamenlijk 230 miljard dollar. Zij huren gewone vrouwen in om hun huishoudelijke lasten en de zorg voor hun kinderen over te nemen. Kortom, hun positie wordt mogelijk gemaakt door werkende vrouwen. Echte emancipatie is onmogelijk zonder sociale gelijkheid.
Niet alleen
Er zijn nu meer werkende vrouwen dan ooit tevoren. Wereldwijd werkt tenminste 55 procent van de volwassen vrouwen. In de strijd voor sociale gelijkheid staan zij niet alleen. In de woorden van Orr: ‘De arbeidersklasse bestaat uit mannen en vrouwen. Ze is zwart, wit, Aziatisch, hetero en LGBTQ. Het is de klasse van de meerderheid voor de meerderheid.’
Hun positie in het arbeidsproces verenigt hen. Deze grote groep werkende mensen kan met massale acties en stakingen het systeem onder druk zetten en zelfs vorm geven aan een alternatief. Om die strijd te winnen is onderlinge solidariteit nodig. Judith Orr vertelt op een aangrijpende manier over vrouwen in revoluties. Zij vochten voor sociale gelijkheid en zelfemancipatie binnen de massale stakingsbeweging in Engeland in 1880, in de Russische Revolutie in 1917. In 2011 verdedigden zij het Tahrirplein. Voor korte tijd was dit de veiligste openbare plek voor hen. Tijdens de protesten zorgden activisten voor een speciale ordedienst van mannen en vrouwen tegen seksueel geweld.
Deze momenten tonen aan dat mensen in sociale strijd ook de specifieke onderdrukkingen kunnen overwinnen die hen verdelen en tegen elkaar opzetten. Judith Orr geeft erkenning aan de strijd van werkende vrouwen uit het verleden. Hun prestaties laten zien dat vrouwen de beste en meest gedreven vechters voor verandering kunnen zijn.
Maar Marxism & Women’s Liberation nodigt de lezer vooral uit om onderdeel van die strijd te zijn. In de woorden van Orr: ‘Wij kunnen onze eigen geschiedenis vormgeven. We hebben het potentieel om een socialistische maatschappij te winnen, dat betekent echte vrouwenbevrijding en daarmee de emancipatie van de hele mensheid.’
Judith Orr
Marxism & Women’s Liberation
Bookmarks 2015 / 263 pagina’s / €15,00
Dit boek is te koop bij LeesLinks.