TNI: ‘Recht op winst staat boven belang van bevolking’

Wereldwijd worden steeds meer investeringsverdragen afgesloten die bedrijven veel macht geven over het beleid van landen. Peter van Eerbeek sprak erover met Pietje Vervest van het Transnational Institute, medeauteur van het rapport Socialising Losses, Privatising Gains.

Jullie rapport richt zich met name op investeerder-staatarbitrage (ISDS), dat deel uitmaakt van veel bilaterale investeringsverdragen (BITs) tussen staten. Wat is dit?
11 mei 2015

ISDS maakt het buitenlandse investeerders mogelijk om landen aan te klagen als nieuw beleid een negatieve invloed heeft op hun winstverwachtingen. Dit gebeurt bij private arbitragetribunalen. ISDS is eenrichtingsverkeer.

Bilaterale investeringsverdragen worden geïntegreerd in (inter-)regionale handelsverdragen waarover onderhandelingen gaande zijn, zoals TTIP tussen de EU en de VS. Waarom zien jullie dit als een ‘game-changer’?

Voor de eerste keer kan Nederland ook aan de ontvangende kant van een ISDS-claim komen te staan. Hierdoor is er veel meer aandacht vanuit de media en politiek. Daarnaast wordt TTIP een nieuwe standaard voor investeringsverdragen wereldwijd.

Inmiddels neemt de kritiek op investeerder-staatarbitrage toe. Wat is de kern van deze kritiek?

ISDS stelt het recht op winst voor een investeerder boven dat van een regering om wetten te formuleren in het belang van de bevolking. Overheden en burgers kunnen geen bedrijven aanklagen voor bijvoorbeeld milieuvervuiling, alleen buitenlandse investeerders kunnen landen aanklagen. Over de aanklachten wordt besloten door drie commerciële arbiters, die daarmee boven nationale wetgeving staan.

In reactie op de kritiek probeert de EU ISDS te hervormen. Wat doet de EU en waarom schiet dit tekort?

Er zijn verschillende voorstellen gedaan. Zo wilde een aantal sociaaldemocratische ministers een internationaal hof om ISDS-zaken te beslechten. Een ander voorstel is om bepaald beleid buiten ISDS te houden. De voorstellen beantwoorden echter niet de vraag: waarom is er überhaupt een parallel systeem nodig tussen de EU en de VS? We hebben toch al goed functionerende onafhankelijke rechtspraak? Met ruim 12.000 postbusondernemingen is Nederland een van de koplopers als het gaat om stromen van buitenlandse investeringen.

Wat zijn de kenmerken van het Nederlandse model voor bilaterale investeringsverdragen?

Het Nederlandse model kenmerkt zich door de verregaande rechten en bescherming voor investeerders. In combinatie met het aantrekkelijke investeerdersklimaat leidt dit tot treaty-shopping: bedrijven die Nederlandse postbusondernemingen gebruiken om landen aan te klagen.

Nederland heeft verschillende internationale mensenrechtenverdragen ondertekend. Waarom is dit niet consistent met de manier waarop Nederland omgaat met BITs?

Nederland heeft te weinig oog voor hoe zijn BITs het landen moeilijk maken om voor mensenrechten op te komen, vooral als dit gaat over mensenrechtenschendingen door bedrijven. Of bijvoorbeeld als het verhogen van het minimumloon tot miljoenenclaims kan leiden, zoals in Egypte.

Wat moet er veranderen aan bilaterale investeringsverdragen?

Ten eerste zouden BITs geen ISDS moeten bevatten, beleidsvrijheid voor overheden zou gegarandeerd moeten zijn. Verder zouden er bindende gedragsregels voor investeerders moeten zijn. Buitenlandse investeringen zouden moeten bijdragen aan economische groei, sociale vooruitgang en duurzaamheid.

Zie: TNI, Socialising Losses, Privatising Gains