Waarom wil Halbe Zijlstra samenwerken met dictators?

De afgelopen maanden is de toon van VVD-fractievoorzitter Halbe Zijlstra verhard. Onderdeel hiervan is zijn oproep meer samen te werken met dictators. Maar in hoeverre is dat nieuw beleid?
15 mei 2015

Door Max van Lingen

In een artikel in het Liberaal Reveil pleitte Zijlstra onlangs voor meer samenwerking met ‘ongemakkelijke partners die strategisch gezien nodig zijn om onze belangen te borgen’. Hij legt in het artikel ook uit wat hij bedoelt met ‘ongemakkelijke partners’, het gaat daarbij om ‘autoritaire of ondemocratische regimes’, met name aan de buitengrenzen van Europa.

In een interview met de Volkskrant voegde Zijlstra hieraan toe dat wat hem betreft Nederland moet ‘ophouden met het opgeheven vingertje landen aan te spreken’. Het leidde tot felle kritiek van onder andere de PvdA. Fractievoorzitter Diederik Samsom noemde de uitspraken ‘onverantwoord, kortzichtig en contraproductief’.

Maar in de praktijk verschilt de opstelling van de PvdA nauwelijks van de woorden van Zijlstra. Dit leidde bijvoorbeeld in 2010 en 2011 bij de revoluties in Tunesië en Egypte tot gênante momenten voor de partij. De partijen van de dictators Ben Ali en Mubarak waren namelijk tot januari 2011 lid van de Socialistische Internationale en zusterpartijen van de PvdA.

Hypocriet

De opstelling van de PvdA is bovendien hypocriet omdat Nederland allang samenwerkt met ‘autoritaire of ondemocratische regimes’. Nederland leverde bijvoorbeeld in de jaren negentig, toen de PvdA ook al in de regering zat met de VVD, meer dan zeshonderd pantserwagens aan het Egyptische leger.

Deze pantserwagens waren onder andere te bewonderen tijdens de Egyptische revolutie van 2011, maar ook bij het neerslaan van de protesten na de staatsgreep tegen Mohamed Morsi in 2013. Pantserwagens van Nederlandse makelij waren ook betrokken bij de bloedige repressie van protesten in Bahrein in 2011.

In 2011 stond een staatsbezoek gepland van koningin Beatrix aan de absolute monarchie Oman. Dit bezoek werd vanwege het uitbreken van de Arabische revolutie uitgesteld. Een jaar later ging het staatsbezoek, gecombineerd met een bezoek aan de eveneens absolutistische Verenigde Arabische Emiraten, alsnog door. Het resultaat was dat Oman opnieuw Nederlandse fregatten kocht voor zijn marine. Daarnaast zijn de goede banden met Oman belangrijk vanwege de olieconcessies van Shell in het olierijke land.

Nederland is op het moment zelf betrokken bij de bombardementen op Islamitische Staat in Irak. Maar tegelijkertijd speelt Nederland ook een rol bij de bombardementen op Jemen. De internationale coalitie die de bombardementen uitvoert staat onder leiding van Saudi-Arabië. Deze absolute monarchie is de belangrijkste importeur van Europese wapens na de Verenigde Staten. De Eurofighters van Saudi-Arabië worden gemaakt door Airbus, dat om belastingtechnische redenen in Nederland gevestigd.

De Jordaanse luchtmacht, die ook meedoet aan de bombardementen, kocht onlangs achttien F-16’s van Nederland. Voor alle andere vliegtuigen van Jordanië levert Nederland onderdelen. Het democratische gehalte van de Jordaanse monarchie is op zijn best dubieus te noemen. De Egyptische marine, die deelneemt aan de zeeblokkade van Jemen, gebruikt radarapparatuur van Thales Nederland.

Opgeheven vingertje

Het gaat hier nog maar om het topje van de ijsberg. Maar het moge duidelijk zijn dat Nederland al decennialang samenwerkt met dictators. Het levert zelfs de wapens waarmee die dictators hun eigen volk onderdrukken. Ook de Arabische revolutie heeft daar geen verandering in gebracht.

Het ‘opgeheven vingertje’ waar Zijlstra het over heeft, maskeert deze realiteit. De reden dat de PvdA en D66 tegen de uitspraken van Zijlstra ageren, is dat ze het beleid dat ze zelf voeren niet aan hun eigen achterban kunnen verkopen zonder het ‘opgeheven vingertje’. Want wat er dan overblijft is niets meer dan naakt imperialisme.

Door hun enorme omvang zijn banken en multinationals sinds het einde van de negentiende eeuw steeds meer de agenda van natiestaten gaan bepalen. Dit is ook in Nederland gebeurd, waar de belangen van bedrijven als Shell een doorslaggevende rol spelen in het buitenlands beleid.

Daarom heeft Nederland in de praktijk geen enkele moeite met samenwerking met de autoritaire regimes in het Midden-Oosten. Tenzij ze natuurlijk hun markten gesloten houden voor Nederlandse multinationals en banken, dan is Nederland er als de kippen bij om te wijzen op het autoritaire karakter van een regime dat niet meewerkt.

Maar het kleine Nederland is op zichzelf niet sterk genoeg om de belangen van de Nederlandse multinationals en banken te behartigen. Daarom klampt Nederland zich in de internationale politiek – veel meer dan bijvoorbeeld Frankrijk – vast aan de Verenigde Staten.

Deze houding is een gevolg van de logica van het imperialisme. Binnen die logica is ook geen ruimte voor een symbolisch ‘opgeheven vingertje’. Het pleidooi van Halbe Zijlstra is hier een uiting van.

Max van Lingen spreekt op het Marxisme Festival:
Zaterdag 16 mei met Abulkasim Al-Jaberi (Back to Palestine): Kan Palestina bevrijd worden?
Zondag 17 mei: Rusland, Oekraïne en het Westen: terugkeer van de Koude Oorlog?