Docu Miners Shot Down toont Lonmin-staking door ogen van mijnwerkers zelf

In augustus 2012 begonnen Zuid-Afrikaanse mijnarbeiders een wilde staking voor hogere lonen. Na een week brak de politie deze staking met grof geweld, met 34 doden en honderden gewonden als gevolg. De documentaire Miners Shot Down volgt met unieke beelden de strijd tot zijn bloedige ontknoping. Donderdag 27 november wordt hij voor het eerst vertoond in Amsterdam, met regisseur Rehad Desai.
19 november 2014

Door Matthijs Moed

De film opent met schokkende opnames van de laatste stakingsdag. Binnen enkele seconden schiet de politie tientallen mijnwerkers in een regen van kogels. De documentairemaker, Rehad Desai, maakt een vergelijking met soortgelijke bloedbaden uit de tijd van de apartheid, zoals Sharpeville en Soweto. Maar nu het ANC aan de macht is in Zuid-Afrika zou de regering juist moeten opkomen voor de rechten van arme, zwarte mijnwerkers. Desai probeert dan ook een antwoord te vinden op de vraag hoe zoiets heeft kunnen gebeuren.

De staking begint met een groep mijnwerkers die optrekt naar het kantoor van de mijn. Ze willen onderhandelen met de directie over loonsverhoging. Omdat ze vinden dat hun vakbond, de Nationale Unie van Mijnwerkers (NUM), samenwerkt met de mijndirectie, hebben ze het heft in eigen hand genomen. De directie weigert hen te woord te staan, en ze keren met lege handen terug.

De duizenden stakers verzamelen zich op een kleine heuvel dichtbij de mijn. Na zes dagen lijkt het alsof ze hun zin zullen krijgen. De vakbonden gaan om de tafel met het mijnbestuur. Het blijkt een illusie. De mijnwerkers worden door de politie omsingeld met prikkeldraad, pantserwagens en meer dan zeshonderd zwaarbewapende agenten. Wanneer de stakers vertrekken, worden ze onder vuur genomen. Er vallen 17 doden en honderden gewonden. Maar het blijft niet bij dit ene bloedbad. Politieopnames en getuigenverklaringen tonen aan hoe na de eerste schietpartij de politie een klopjacht begon waarbij nog eens 17 doden vielen.

Desai laat de strijd zien vanuit het perspectief van de stakers, met archiefmateriaal, nieuwsbeelden, interviews en zeldzame video-opnames van de politie en de mijnbewaking. Deze opnames maken het mogelijk om de staking van dichtbij en van minuut tot minuut te volgen. Zo zien we hoe dag na dag de stakers zingend op hun heuvel blijven demonstreren, maar ook schokkende beelden van het bloedbad en kort daarna. De keuze om deze confronterende beelden te tonen maakt de documentaire des te krachtiger.

Getuigenverklaringen en documenten van een naderhand in het leven geroepen onderzoekscommissie tonen de nauwe samenwerking aan tussen het mijnbestuur, de NUM en de politie, of zoals een van de onderzoekers het stelt, het complot tussen het kapitaal en de staat. Zo geeft de politie het mijnbestuur de opdracht om de stakingsleiders te identificeren. Een van hen wordt later gevonden met 14 schotwonden, en overleeft de staking niet.

Ook de geschiedenis van de Zuid-Afrikaanse arbeidersstrijd komt aan bod in de documentaire. Desai laat zien hoe de NUM ooit de grootste vakbond van het land was. Door middel van massastakingen en confrontaties met blanke mijneigenaren speelde de bond een belangrijke rol in de strijd tegen apartheid. Een opmerkelijk detail is dat de toen belangrijkste leider, Cyril Ramaphosa, tijdens de staking commissaris was van de mijn, en nu wordt beschuldigd van verantwoordelijkheid voor het bloedige politieoptreden. Inmiddels is Ramaphosa vicepresident van Zuid-Afrika, en wordt zijn vermogen geschat op 700 miljoen dollar.

De onthullingen in de documentaire roepen veel vragen op over de hedendaagse politieke situatie in Zuid Afrika. Het ANC onderhoudt nauwe banden met een aantal vakbonden, waaronder de NUM. De vakbonden vervullen daarmee een belangrijke rol in het uitvoeren van het neoliberale beleid van het ANC en in de onderdrukking van de legitieme eisen van niet alleen de mijnwerkers, maar alle Zuid-Afrikaanse arbeiders. Toen tienduizenden mijnwerkers hun werk neerlegden in de nasleep van het bloedbad probeerden het ANC, de mijnbazen en de NUM de macht van een rivaliserende vakbond te breken.

De stakers hielden stand en wisten na een vijf maanden durende strijd een loonsverhoging binnen te slepen. Hoewel de macht van het ANC en zijn bondgenoten nog steeds heel groot is, laat die overwinning zien dat een alternatief voor het huidige politieke establishment mogelijk is.

Terwijl er nog steeds geen enkele politieagent of overheidsfunctionaris is aangeklaagd of gearresteerd, worden 270 mijnwerkers vervolgd voor moord. De documentaire, opgedragen aan de omgekomen stakers, blijft een confronterende oproep voor gerechtigheid voor de mijnwerkers van Marikana.

Miners Shot Down is inmiddels gescreend op diverse internationale festivals, en heeft meerdere prijzen gewonnen. Maar de beste aanprijzing is dat hij is gemaakt vanuit het perspectief van de mijnwerkers zelf, en zij het als ‘hun film’ zien. Niet te missen dus.

Miners Shot Down wordt vertoond op donderdag 27 november in Crea, Amsterdam om 20.00. Toegang: Studenten / AUV pas gratis, anderen 5,=.