Gemeenteraadsverkiezingen Turkije: AKP wint bij gebrek aan alternatief
Door Angela Ettema
Gemeenteraadsverkiezingen dienen niet alleen om lokale politici te kiezen, maar fungeren ook als graadmeter voor de stand van zaken in de nationale politiek. Dit zien we ook in Turkije. Het Gezi-protest liet vorig jaar zien dat er een potentieel is voor massaal verzet tegen neoliberaal beleid en de steeds arrogantere opstelling van premier Erdogan.
Erdogan schilderde de demonstranten tegenover zijn eigen aanhang af als ‘plunderaars’. Een dieptepunt was toen hij tijdens de verkiezingscampagne zijn aanhangers opzweepte om de moeder van Berkin Elvan uit te jouwen. Berkin Elvan was de 15-jarige jongen die eind maart overleed nadat hij tijdens de Gezi-protesten door een traangasgranaat was geraakt.
Daarnaast is de AKP betrokken bij een corruptieschandaal. Dit kwam in december naar buiten als gevolg van het conflict tussen de AKP en haar voormalige bondgenoot Fethullah Gülen, die veel aanhangers telt bij politie en justitie. Vier ministers moesten aftreden. Compromitterende geluidsopnamen, van onder anderen Erdogan en zijn zoon Bilal, zijn op grote schaal verspreid via sociale media. Een oppervlakkige waarnemer zou denken dat een verkiezingsnederlaag waarschijnlijk was. Waarom is dit niet gebeurd?
Waarom heeft de AKP gewonnen?
In veel landen zou een grootschalig corruptieschandaal hebben geleid tot het aftreden van de hele regering. Erdogan is niet alleen aangebleven, maar voerde in het hele land fanatiek campagne voor de lokale verkiezingen. Na zijn overwinning gaf hij zijn traditionele balkonrede, omringd door zijn vrouw, zijn zoon Bilal en dochter Sümeyye en ex-minister Egemen Bagis. Aangezien laatstgenoemden prominent figureren in de gelekte geluidsopnamen is dit een opgestoken middelvinger naar zowel de politieke oppositie als de Gülenbeweging.
Hoe is het mogelijk dat een regeringspartij die al meer dan tien jaar aan de macht is onder deze omstandigheden verkiezingen wint? Uit opiniepeilingen blijkt dat een meerderheid van de bevolking overtuigd is dat de beschuldigingen van corruptie juist zijn. Voor de meeste AKP-stemmers was dat geen reden om hun steun aan Erdogan op te zeggen. Deze kiezers, vooral gelovige moslims uit de lagere inkomensgroepen, voelen zich vertegenwoordigd door de conservatieve AKP. De grootste oppositiepartij, de CHP, zien ze als een club van de seculiere kemalistische elite.
De CHP heeft er de afgelopen jaren alles aan gedaan om AKP-kiezers in deze gedachte te bevestigen. Ze heeft hen systematisch afgeschilderd als volgzame schapen en arme sloebers die AKP stemmen in ruil voor pakken macaroni. Deze openlijke minachting voor arme mensen is opvallend voor een partij die nog steeds pretendeert deel uit te maken van de sociaal-democratie.
De CHP had zich ten doen gesteld de AKP te onttronen in de steden Istanbul en Ankara, maar haar kandidaat in Istanbul verloor van de zittende AKP-burgemeester. Ook in Ankara verloor haar uit rechts-extremistische kringen afkomstige kandidaat, zij het nipt en te midden van beschuldigingen van stembusfraude.
De CHP riep vooral op tot het uitbrengen van een stem tegen de AKP en vormde daarbij een officieuze coalitie met de fascistische MHP. Dat was ook de kritiek van Sebahat Tuncel, duo-voorzitter van de HDP, een coalitie van de Koerdische BDP en diverse linkse groepen en sociale bewegingen. De HDP is bedoeld om buiten de Koerdische gebieden een progressief electoraal alternatief te bieden. Tuncel verwijt de CHP een ‘onprincipiële’ politiek te voeren van ‘Koerd in Dersim, (grijze) wolf in Ankara’, die juist de AKP in de kaart heeft gespeeld. Ze stelt terecht dat het ontbreekt aan een geloofwaardig alternatief.
Ook de HDP zelf is er nog niet in geslaagd zo’n alternatief te bieden. Ten dele komt dit doordat het een nieuwe formatie is, die bovendien tijdens de verkiezingscampagne te kampen had met gewelddadige aanvallen van nationalisten. Het grootste probleem was dat de HDP weinig nieuwe kiezers wist te bereiken en vooral steun kreeg van haar traditionele Koerdische aanhang.
Om de AKP echt te verslaan is het nodig een alternatief op te bouwen vanuit de strijd tegen nationalisme, neoliberalisme en repressie. Het opbouwen van een organisatie die bruggen kan slaan tussen verschillende groeperingen zal een proces van jaren zijn, maar biedt wel de enige mogelijkheid op echte verandering.