Zanzibar: een onbekende revolutie
Door Steven Blom
Het korte boek omvat zestig jaar geschiedenis: van het kolonialisme tot onafhankelijkheid, van de revolutie tot de contrarevolutie, van staatskapitalisme tot het neoliberalisme van nu. De revolutionairen en hun strijd zijn de rode draad van het boek. De schrijfster, Amrit Wilson, gebruikte geschreven bronnen, documenten van WikiLeaks, en interviews met revolutionairen zelf.
Zo leren we de revolutionair Abdulrahman Mohamed Babu kennen. In de jaren vijftig woonde hij enkele jaren in Londen en was lid van de communistische partij. Terug in Zanzibar werd hij lid van de Zanzibar National Party (ZNP), de eerste nationale partij. In 1963 stapte links massaal op uit de ZNP, en richtte de revolutionaire Umma Partij op (Partij van de Massa).
In december 1963 werd Zanzibar ‘onafhankelijk’. De macht lag in handen van de ZNP-ZPPP-alliantie. De Afro-Shirazi Party (ASP) vormde een tactische alliantie met de Umma Partij. Na de verkiezingen van 1963, waar de ASP 54 procent van de stemmen kreeg en buiten de macht werd gehouden, verbood de ZNP-ZPPP-regering de Umma Partij en ontsloeg vrijwel de gehele politie, die ze onbetrouwbaar vond. In januari 1964 kon John Okello (ASP, ex-politieagent) daarom met een kleine duizend mensen het hele eiland veroveren.
Dat lukte hem alleen door hulp van de Umma Partij. Die voorkwam dat de revolutie meteen werd neergeslagen. De Umma Partij had een politiek die maoïsme en panafrikanisme combineerde. Sommige leden waren militair getraind in Cuba of Egypte. Ze sprak van een anti-imperialistische revolutie met steun van de bevolking. Maar ze lijkt nauwelijks getracht te hebben de arbeiders zelf te mobiliseren, omdat ze vertrouwde op het volksfront met de ASP en verandering van bovenaf.
Wel had de Umma een multi-etnische samenstelling en riep ze op tot eenheid. Maar dit voorkwam niet dat er een etnisch bloedbad plaatsvond: Okello gaf opdracht om Arabieren te vermoorden. Omdat klasse en herkomst deels overlapten, brak dit de heersende Arabische elite en hun partijen, maar keerde zich ook tegen de bevolking: 5000 tot 20.000 mensen stierven.
Na de revolutie consolideerde ASP haar macht. ASP-leider Abeid Karume werd president. Ook was duidelijk dat de VS, bang voor een ‘Afrikaans Cuba’, alles zouden doen om de revolutie te ontwrichten, tot directe interventie aan toe. In het vooruitzicht van grote repressie hieven de Umma-leden de partij op.
In april 1964 kwam de vereniging tot stand van Zanzibar met Tanganyika op het vasteland, en werd Tanzania gevormd. De autonomie van Zanzibar werd vrijwel volledig ingeperkt. Babu maakte nog tot 1972 deel uit van de regering, maar de leiders van de ASP regeerden het land steeds meer als dictatuur. Alle voormalige Umma-leden verdwenen in de gevangenis en werden gemarteld, soms vermoord. Babu verdween jaren in de gevangenis. In de jaren tachtig werd ook Tanzania op de weg van neoliberalisme gedwongen. Wilson beschrijft uitgebreid de ontwikkelingen in Zanzibar tot vandaag de dag, inclusief het Amerikaans imperialisme.
Het boek schetst het soort socialisme dat Babu voorstond. Hij was voorstander van nationalisatie, met als doel de verdeling van welvaart. Dit leidde tot een politiek van staatsgeleide ontwikkeling en importsubstitutie, een pad dat veel derdewereldlanden namen na de dekolonisatie. Die weg eidigde in het neoliberale tijdperk. Maar Amrit Wilson is helaas niet kritisch over de politiek van de revolutionairen, die mede oorzaak was van het eigen falen en uiteindelijk hiertoe leidde.
De revolutie in Zanzibar behoort, met de Algerijnse Revolutie en de Mau Mau-opstand, tot de belangrijkste gebeurtenissen in de moderne geschiedenis van Afrika. The Threat of Liberation gaat ook over hedendaags Afrika, waar een strijd woedt tegen armoede, dictatuur en imperialisme. Die gaat gepaard met de mogelijkheid van echt socialisme, als we de goede lessen trekken. Dat doet Wilson zelf helaas niet.
Amrit Wilson< br />
The Threat of Liberation – Imperialism and Revolution in Zanzibar
Uitgever: Pluto Press / 175 pagina’s / € 28,95