Referenda Duitse steden over hernationalisering stroomnet

Het stroomnet moet weer stadseigendom worden. In Duitslands twee grootste steden hebben coalities van activisten deze stelling door middel van honderdduizenden handtekeningen ter volksraadpleging voorgelegd.
19 september 2013

Door Freek Blauwhof, Berlijn

De wetsvoorstellen van het initiatief Berliner Energietisch en de coalitie Unser Hamburg, Unser Netz eisen de terugkoop van de recent geprivatiseerde elektriciteitsnetten van Berlijn een Hamburg, beide in bezit van multinational Vattenfall. In Hamburg valt het referendum op 22 september gelijk met de bondsparlementsverkiezingen, in Berlijn is het referendum uitgesteld tot 3 november.

De campagnes hebben grote steun onder de bevolking. In alle peilingen is bijna tweederde van Hamburg en bijna driekwart van Berlijn voor de hernationalisering. De belangrijkste reden is de snel stijgende stroomprijs, die Vattenfall met zijn netmonopolie ook aan andere stroomaanbieders kan doorgeven. Vooral de sociaal-democraten (SPD), die in beide steden in de stadsregering zitten, staan onder grote druk van leden en bevolking om ten minste een deel van het initiatief over te nemen.

Zo heeft de Hamburgse stadsregering 25 procent teruggekocht van de aandelen van het elektriciteitsnet, en stelt ook de Berlijnse senator Müller (SPD) onder druk van de SPD-leden een terugkoop voor. De Berlijnse stadsregering van SPD en christen-democraten (CDU) wijst het initiatief echter stellig af.

Het voornemen van beide referenda om privatisering terug te draaien is op zich al opmerkelijk. Toch gaat het Berlijnse referendum met de inhoud van het nieuw op te richten nutsbedrijf nog stukken verder. Het Berlijnse elektriciteitsnet moet niet alleen stadseigendom worden, maar ook onder democratische controle staan. Zo moet de raad van voorzitters door de bevolking en door het personeel van het bedrijf worden verkozen. Ook moet het bedrijfsbeleid kunnen worden gecorrigeerd door algemene klantraadplegingen.

Het wetsontwerp voorziet dat iedereen met tenminste 5000 handtekeningen een enquête over beleidsmaatregelen kan afdwingen. Tevens streeft het ontwerp volledige groene stroom na, en verbiedt het bedrijf klanten onder alle omstandigheden van elektra af te sluiten.

De grote steun voor de hernationalisering moge de de druk op Vattenfall en de stadsregeringen hebben opgevoerd. Toch stelt EU-uitbestedingsrecht nauwe grenzen aan de uitvoering van de referenda. Zelfs als de wetsvoorstellen worden aangenomen, moet het nieuwe nutsbedrijf net als andere bedrijven een bod doen op de rechten tot het elektriciteitsnet. In toekomstige rechtszaken is het goed mogelijk dat het stedelijk nutsbedrijf vanwege ‘financieringsvoordelen’ een ‘onredelijk concurrentievoordeel’ wordt toegeschreven. Dat stelt een recent rapport van ex-voorzitter Sodan van het Berlijns constitutioneel gerechtshof, in opdracht van de werkgeversorganisatie van Berlijn en Brandenburg. Verder ziet de Berlijnse stadsregering ‘gebrek aan parlementaire controle’ over het nutsbedrijf.

Stefan Tischner, woordvoerder van de Berliner Energietisch wijst deze verwijten van de hand. Tischner spreekt van een ‘doorzichtige malversatie om de Energietisch in diskrediet te brengen en verwarring te zaaien’. Berliner Energietisch en Unser Hamburg, unser Netz zullen dus ook na succesvolle referenda met acties politieke druk op de stadsregeringen moeten uitoefenen om het besluit van de meerderheid van de bevolking door te zetten.

Of de beide campagnes uiteindelijk hun strijd voor de hernationalisering en democratisering van het stroomnet winnen of niet, de beweging zelf is al verbazingwekkend succesvol geweest. Berliner Energietisch en Unser Hamburg, unser Netz hebben duizenden activisten en vele maatschappelijke organisaties samengebracht om een gezamenlijke eis door te zetten. Ook het voorstel van een nieuw, democratisch geleid nutsbedrijf is een grote stap vooruit in de discussie over hoe een echt duurzame economie eruit zou kunnen zien. Berliner Energietisch heeft de grenzen van het publieke voorstellingsvermogen verlegd.


Freek Blauwhof is lid van Marx21.