Nederland: pionier in belastingontwijking
Door Ewout van den Berg
De timing van het boek had niet beter gekund. Op 1 april moest de aangifte van miljoenen Nederlanders binnen zijn bij de Belastingdienst. De VPRO organiseerde in de week voorafgaand een themaweek over de gevolgen van mondiale belastingontwijking. Mensen waren woedend over de aflevering van Tegenlicht. Iemand twitterde: ‘Morgen op de zuidas Starbucks koffie per ongeluk over accountants van KPMG gooien.’
Niet nieuw
Belastingontwijking is niet nieuw. De ontwikkeling van de fiscale structuur is altijd nauw verweven geweest met de expansie van Nederlandse bedrijven. In de eerste plaats gebeurde dit door middel van de deelnemersvrijstelling.
Deze regeling zorgde ervoor dat bedrijven over de activiteiten van dochterondernemingen niet tweemaal belasting hoeven te betalen. Hierin was Nederland lange tijd een uitzondering. Doordat de Nederlandse staat hiernaast een groot aantal belastingverdragen sloot, konden bedrijven zoals Unilever en Koninklijke Olie in korte tijd snel groeien.
Met de vondst van olie in 1914 in Venezuela verhuisde Shell een groot gedeelte van zijn activiteiten naar de Antillen. Advocaten, bankiers en boekhouders volgen. Dit is het begin van de trustbranche, een sector die helpt de belastingdruk van bedrijven te verlagen.
Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog helpt de Nederlandse staat hier een financiële structuur opbouwen waardoor bedrijven bij een Duitse inval in no time hun hoofdkantoor naar de Antillen kunnen verhuizen. Terwijl Nederlandse bedrijven na de oorlog terugverhuizen, gebruiken steeds meer Amerikaanse bedrijven de Antillen om belasting te ontwijken.
Doorvoerhaven
De auteurs vergelijken de positie van Nederland in het internationale financiële systeem met die van de Rotterdamse haven. Deze is goed bereikbaar, heeft handige doorvoerroutes en een goed georganiseerd loodswezen. Hetzelfde geldt voor de financiële sector: via een uitgebreid web aan belastingverdragen wordt jaarlijks 5.100 miljard euro door Nederland gesluisd. De banken, het rechtssysteem en de Belastingdienst zorgen voor een infrastructuur waarvan nu 80 van de 100 grootste multinationals gebruikmaken.
Nederlandse politici verdedigen deze positie. Staatssecretaris van Financiën Vermeend (PvdA) liet in 1997 een ‘belastingspoorboekje’ opstellen, een gids voor multinationals om belasting te ontwijken via Nederland. Het succes hiervan was zo groot dat er een Europees onderzoek kwam naar belastingontwijking. Vermeend slaagde er niet in om dit onderzoek te frustreren en zijn opvolger, Wouter Bos, verving dit boekje door een praktijk van individuele ‘tax rulings’. Hierdoor kunnen bedrijven op de koffie bij de Belastingdienst om te onderhandelen over hun afdracht, achter gesloten deuren. Voor gewone particulieren gelden andere wetten.
Soms gaat het fout voor bedrijven. In het hoofdstuk ‘De fiscale glansrol van belastingparadijs Nederland in wereldwijde boekhoudschandalen en andere financiële ellende’ passeren diverse voorbeelden de revue. Zo hielp het Nederlandse Equity Trust het energiebedrijf Enron aan de nodige brievenbussen om zijn miljardenschulden zo lang mogelijk buiten het zicht van aandeelhouders te parkeren.
Vanuit Nederlandse dochterondernemingen was Lehman Brothers in staat voor 34,5 miljard euro aan moeilijk te begrijpen derivaten te verkopen voordat het failliet ging. Toezichthouder Wellink gaf toe ‘niet eens te weten wat de juridische status van het kantoor was’.
Einde aan belastingontwijking?
Het boek geeft een beknopt overzicht van belastingontwijking in Nederland en legt moeilijke begrippen helder uit. Tal van casestudies laten zien hoe Nederland niet alleen onderdak biedt aan multinationals, maar ook aan artiesten zoals U2 en de Rolling Stones, grote drugskartels en dictators zoals Kadhafi.
De auteurs hebben echter verschillende antwoorden over wat we hiertegen kunnen doen. Op het ene punt stellen ze dat er altijd belastingontwijking zal zijn en elders zeggen ze dat we belastingontwijkers moeten boycotten. Maar ze tonen zelf aan dat dit een onmogelijke optie is, aangezien bijna alle multinationals de belasting ontwijken. Kleinere bedrijven doen dit minder, niet omdat ze niet willen, maar omdat het optuigen van een geavanceerde belastingconstructie veel geld kost.
Een antwoord binnen het systeem op belastingontwijking is noodzakelijkerwijs tegenstrijdig. Aan de ene kant proberen staten de winsten van ‘hun’ bedrijven zoveel mogelijk te vergroten. Tegelijk concurreren ze met andere staten en hebben ze hiervoor een uitgebreid staatsapparaat nodig. Staten proberen deze tegenstelling op te lossen door de belastingdruk op werkende mensen steeds verder te verhogen.
Maar er zijn grenzen aan waarmee het bedrijfsleven kan wegkomen, en die worden zeker onder druk van de bevolking snel bereikt. Sommige economieën zoals Frankrijk en Duitsland proberen de parasitaire rol van Nederland te beperken en willen hun eigen bedrijven net iets meer kunnen belasten.
Om een einde te maken aan belastingontwijking moeten we het systeem breken dat gebaseerd is op concurrentie om winst. Maar misschien is dat wel te veel gevraagd van journalisten die schrijven voor de Quote 500.
Op het Marxisme Festival van 27 en 28 april spreekt een van de auteurs, Henk Willem Smits, en Ewout van den Berg over belastingontwijking en de strijd daartegen: zondagmiddag 13 uur.
Joost Van Kleef, Henk Willem Smits & Martin van Geest
Het belastingparadijs – Waarom hier niemand belasting betaalt behalve u
Business Contact / 256 pagina’s / € 19,95