Trekt Samsom de PvdA uit het moeras van het midden?
Door Bart Griffioen
Onder de voorgangers van Samsom schoof de PvdA afgelopen jaren steeds verder naar rechts en bereikte ze een historisch dieptepunt in de peilingen. Bestuurder Job Cohen bleek in de oppositie incapabel om Rutte en Wilders met enige overtuigingskracht van repliek te dienen. Draaikont Wouter Bos werd als minister van Financiën in het laatste kabinet-Balkenende zelf boegbeeld van het redden van de banken. Is Samsom anders?
Ten opzichte van de meeste andere kandidaten voor het lijsttrekkerschap staat hij te boek als lid van de linkervleugel van de partij. Als voormalig Greenpeace-activist behandelde Samsom in Den Haag diverse groene dossiers. Hij behoorde in 2004 tot de minderheid van zijn fractie die tegen verlenging van de Nederlandse militaire aanwezigheid in Irak was. Als lid van het aanbevelingscomité van het Nederlands Sociaal Forum in dat jaar verklaarde hij zelfs ‘andersglobalist’ te zijn.
Zoiets zul je in de cv’s van Ronald Plasterk, Nebahat Albayrak of Martijn van Dam niet snel tegenkomen. Zij vertegenwoordigen de PvdA zoals we die steeds meer richting sociaal-liberalisme zien opschuiven; gretig om met de markt in zee te gaan, wars van ‘rode veren’ en ouderwets actievoeren. Dat juist Samsom nu een meerderheid van stemmen heeft gekregen (en eerder Hans Spekman als partijvoorzitter) is een teken dat leden voelen dat de partij op links meer te halen heeft, versterkt door de groei van de SP in de peilingen.
Neoliberaal
Dat wil nog niet zeggen dat de PvdA ook daadwerkelijk aan de vooravond staat van een ruk naar links. Samsom benadrukt weliswaar dat hij zijn pijlen gaat richten op Rutte en zijn botte bezuinigingsplannen, en hij durft ze ook neoliberaal te noemen zonder daarbij over zijn eigen tong te struikelen. Dat is beter dan het gestuntel van Cohen, maar verandert op zich nog weinig aan de inhoud.
Enerzijds zegt Samsom: ‘Het beleid van dit kabinet is onverstandig, onnodig en soms ronduit onfatsoenlijk.’ Om daaraan gelijk toe te voegen dat zijn partij durft te hervormen op onder meer de woningmarkt, de arbeidsmarkt en in de zorg: ‘Om de economie weer te laten groeien, banen te scheppen en het begrotingsevenwicht te herstellen. Ook als daarvoor moeilijke hervormingen en bezuinigingen nodig zijn.’
Daar maakt Samsom een klassieke sociaal-democratische spagaat. PvdA-leiders wisten in de geschiedenis wel vaker – als het echt niet anders kon – vanuit de oppositie een linkse toon aan te slaan, om vervolgens op het pluche hetzelfde asociale beleid uit te voeren. De echte test is of de PvdA met progressieve eisen de aanval inzet tegen het kabinet – zowel in de Kamer als op straat, met als doel rechts te stoppen en de rekening retour te sturen aan de graaiers die de crisis veroorzaakt hebben.
Hier doemen de oude problemen gelijk weer op. Met regeringsdeelname als hoogste doel lieten alle lijsttrekkerkandidaten van de PvdA (op Lutz Jacobi na) weten het liefste met de ‘volkspartij’ CDA te willen samenwerken. Samsom ziet toenadering tot de SP alleen voor zich ‘als ze water bij de wijn doen bij hun anti-Europese standpunten’. De SP wordt door de PvdA-top vooral gebrek aan ‘verantwoordelijkheid’ verweten.
‘Sterk en sociaal’
In datzelfde debat waren er ook nauwelijks inhoudelijke meningsverschillen tussen de PvdA-kandidaten te ontdekken, zodat uiteindelijk alles weer veilig onder de leuzen ‘sterk en sociaal’ en ‘dicht bij de mensen’ gerangschikt kon worden. Was er werkelijk sprake geweest van een open discussie over de oorsprong van de crisis in de partij, dan hadden er koppen moeten rollen.
Op basis van het nieuws dat oud-PvdA-kopstukken Wim Kok en Jacques Wallage onlangs salarisverhogingen en bonussen van de PostNL-directie goedkeurden, zegt Youp van ’t Hek het in zijn column als volgt: ‘Zou toch fantastisch zijn als Diederik korte metten maakt met deze types. Ik zie de krantenkop: Samsom gooit Kok uit partij. Dan heb je vuurwerk. Dan heb je politiek wapengekletter. Dan vonkt het weer even in Den Haag. Dan komen de kiezers terug. Dan herkennen ze zich weer. Links wordt link en weer links!’
Maar die route zal ook onder Samsom onbegaanbaar blijken. Tenslotte heeft de PvdA-top wat betreft kiezersbedrog en uitverkoop van idealen inmiddels een dusdanig lange staat van dienst opgebouwd, dat de kans op een linkse wederopstanding van de partij miniem is. Daarom zou de euforie over Samsoms leiderschap mogelijk van nog kortere duur kunnen zijn dan toen men, niet heel lang geleden, ‘Yes, We Cohen!’ riep.